نوع مقاله : پژوهشی

نویسندگان

• زهرا یحیی‌پور ¹
• نعیمه پورمحمدی ²
• مالک حسینی ³

¹ دانشجوی دکتری فلسفه و کلام اسلامی، واحد علوم و تحقیقات، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران.

² استادیار گروه فلسفۀ دین، دانشگاه ادیان و مذاهب، قم، ایران.

³ استادیار گروه فلسفه، مؤسسه‌ی پژوهشی حکمت و فلسفه‌ی ایران، تهران، ایران.

چکیده

مسئلۀ دیرپای شر، که خود شامل مجموعه‌ای از مسائل است، به طور کلی، به سه طریق تقریر شده است: (1) مسئلۀ منطقی شر (ناسازگاری منطقی وجود خدا و صفات او با وجود شر)؛ (2) مسئلۀ شاهدمحور شر (شر را شاهدی علیه معقولیت خداباوری دانستن)؛ (3) مسئلۀ اگزیستانسیال شر (ناسازگاری باورهای دینی با تجربۀ زیستۀ شخص). مهم‌ترین دفاعیه‌های فلسفۀ اسلامی معاصر (برگرفته از اندیشه‌های علامه طباطبایی و شهید مطهری)، که در پاسخ به مسئلۀ منطقی شر مطرح شده، عبارت‌اند از (1) موهوم بودن شر؛ (2) عدمی بودن شر؛ (3) نسبی بودن شر؛ (4) ضرورت وجود موجودی که خیر آن بیش از شرش است (ضرورت شر قلیل در برابر خیر کثیر)؛ (5) منشأ اثر بودن ماده در شرور؛ (6) ضرورت شر برای تحقق خیر؛ (7) ضرورت شر برای درک خیر؛ (8) شر را حاصل جزءنگری دانستن؛ (9) شر را حاصل دیدگاه انسان دانستن؛ (10) شر را حاصل اختیار دانستن. از نظر فلسفۀ دین مدرن نقدهایی اخلاقی به دفاعیه‌ها و تئودیسه‌های سنتی وارد شده که فلسفۀ اسلامی معاصر را نیز در بر می‌گیرد. نقدهای اخلاقی مانند (1) دفاعیه‌پردازی شر؛ (2) انفعال در برابر شر؛ (3) نگاه ابزاری به انسان و رنج او؛ (4) نقض خودمختاری انسان؛ (5) غفلت از تنوع خصلت روانی انسان‌ها، غفلت از میزان، تنوع و پراکندگی رنج؛ (6) غفلت از رنج حیوانات، کودکان و معلولان. بررسی این انتقادات لزوم اصلاح، تکمیل، ابداع و ارائۀ گونه‌های جدیدی از دفاعیه‌ها در فلسفه اسلامی را ضروری می‌سازد که به طور خاص به جنبه عملی شر نیز توجه داشته باشد. 

کلیدواژه‌ها

• نقد اخلاقی
• دفاعیه
• شر
• مسئله منطقی شر
• فلسفه‌ی اسلامی معاصر
• علامه طباطبایی
• استاد مطهری

عنوان مقاله [English]

A Moral Criticism of Contemporary Islamic Philosophy's Responses (According to Tabatabai and Motahhari’s Viewpoints) to the Problem of Evil

نویسندگان [English]

• Zahra Yahyapour ¹
• Naimeh Pourmohammadi ²
• Malek Hosseini ³

¹ Ph. D. Candidate in Islamic Philosophy and Kalam, Science and Research branch, Islamic Azad University, Tehran, Iran.

² Assistant Professor, Department of Philosophy of Religion, University of Religions and Denominations, Qom, Iran.

³ Assistant Professor, Department of Philosophy, Iranian Research Institute of Philosophy, Tehran, Iran.

چکیده [English]

There are three accounts of the problem of evil: (1) Logical problem of evil (The logical incompatibility between the existence of God and His attributes and the existence of evil); (2) The evidential problem of evil (Evil as evidence against the rationality of theism); (3) Existential problem of evil (Incompatibility between religious beliefs and a person's lived experience). The most important defenses proposed in contemporary Islamic philosophy (taken from the thoughts of Tabatabai and Motahhari) against the logical problem of evil are: (1) Evil is not real and is something imaginary; (2) Evil is of non-existence; (3) Evil is something relative; (4) The existence of a creature that its good is more than its evil is necessary; (5) The matter is the source of the evil; (6) The existence of evil is necessary for the existence of good; (7) The existence of evil is necessary for perceiving the good; (8) Evil is the result of not having a holistic look at the world; (9) Evil is the result of looking at the world from a human perspective; (10) Evil is the result of human free will. However, the modern philosophy of religion has raised strong moral objections to traditional defenses and theodicies, including contemporary Islamic philosophy. Accordingly, these defenses: (1) Somehow defend and legitimize the evil; (2) Have a passive and inactive position on the evil; (3) Have an instrumental look at the human and his suffering; (4) violate human autonomy; (5) Neglect the variety of psychological traits of human beings, and overlook the extent, diversity, and dispersion of sufferings; (6) Neglect the suffering of animals, children, and disabled people. Investigating these criticisms necessitates the need to modify, complete, invent and present new types of defenses in Islamic philosophy, ones that pay special attention to the practical aspect of evil.

کلیدواژه‌ها [English]

• Moral Criticism
• Defense
• Evil
• Logical Problem of Evil
• Contemporary Islamic Philosophy
• Mohammad Hossein Tabatabai
• Morteza Motahhari