نوع مقاله : پژوهشی

نویسندگان

• هاشم قربانی ¹
• فرشته ابوالحسنی نیارکی ²

¹ استادیار گروه معارف اسلامی، دانشگاه بین المللی امام خمینی ره قزوین، قزوین، ایران.

² استادیار گروه فلسفه و کلام اسلامی، دانشگاه مازندران، بابلسر، ایران

چکیده

در این جستار، تحلیل فخر رازی از فرآیند صدور رفتار (فعل) بررسی می‌شود. رازی رفتار انسان را نه به صورت تک‌عاملی، بلکه در بافتاری ترکیب‌یافته از مؤلفه‌های مختلف تحلیل می‌کند. بر پایه نظر رازی، رفتار برآیندی است از پیش‌انگاره‌هایی معرفتی و غیرمعرفتی؛ آگاهی مهم‌ترین ایده‌ای است که او در پیش‌انگاره‌های معرفتی تحلیل می‌کند. رازی آگاهی را به مثابه داعی فعل بررسی می‌کند و بسیاری از مؤثرات همچون اراده و مصلحت و مفسدت را بدان ارجاع می‌دهد. در تعریف رازی، داعی به عنوان آگاهی انسان به وجود لذت، خیر، کمال و سرور در فعل صورت‌بندی می‌شود. در این مقاله گذشته از تحلیل این تعریف، جایگاه عقل عملی در این آگاهی و چگونگی بهره‌وری آن از عقل نظری ترسیم شده است. بازشناسایی تلقی رازی از جایگاه پیش‌انگاره‌های غیرمعرفتی در صدور فعل در دو سطح کلامی و فراکلامی صورت‌بندی شده است. در سطح کلامی، خداباوری و خواست خدا، و در سطح فراکلامی، اختلاف ماهوی نفوس انسانی، مؤثرات معرفت‌شناختی، بافتار اجتماعی، فضای فرهنگی و گروه‌های همسالان و همکاران، ساختار بدنی و مزاجی، تغذیه، محیط و نیز مسئلۀ درونی‌سازی به عنوان زمینه‌های مهم در ایجاد و شکل‌دهی آگاهی و صدور رفتار تحلیل شده‌اند. نظریه رازی آگاهی را همواره در صدور فعل حفظ می‌کند و بر آن است که مؤلفه‌های غیرمعرفتی در آگاهی به عنوان مهم‌ترین مؤلفه نزدیک بر صدور فعل تاثیر‌گذارند و بنابراین حیثیت جانشین‌پذیری طردکننده نسبت به یکدیگر ندارند.

کلیدواژه‌ها

• فخررازی
• فعل ارادی
• رفتار
• داعی
• آگاهی
• مؤلفه‌های غیرمعرفتی

20.1001.1.22286578.1398.17.1.9.7

عنوان مقاله [English]

Fakhr al-Dīn al-Rāzī on the Analysis of Epistemic and Non-Epistemic Presuppositions of Behavior

نویسندگان [English]

• Hashem Qorbani ¹
• Fereshteh Abolhasani Niaraki ²

¹ Assistant Professor of Islamic Thought Department, Imam Khomeini International University, Qazvin, Iran.

² Assistant professor of Islamic Philosophy and Theology Department, University of Mazandaran, Babolsar, Iran.

چکیده [English]

In this paper, Fakhr al-Dīn al-Rāzī’s analysis of the origination process of human behavior(/action) will be discussed. Al-Rāzi analyzes human behavior not as a single-factor phenomenon, but as a multi-factor one. According to him, behavior is the result of epistemic and non-epistemic presuppositions. Awareness is the pivotal idea in his analysis of epistemic presuppositions. Al-Rāzī treats awareness as an impulse(da’i) and most of the effects such as will, expedience, and corruption are referred back to it. In al-Rāzī’s definition, da’i is formalized as the human awareness of pleasure, goodness, perfection, and happiness. In this article, after analyzing this definition and describing the role of practical reason in awareness and its utilization of theoretical reason, the authors examine al-Rāzī’s conception of the role of non-epistemic presuppositions in the origination of behavior. These views have been classified on two levels: theological and meta-theological. On the theological level, belief in God and His will; and on the meta-theological level, essential differences among human souls, epistemological effects, social context, cultural context, colleagues and peer groups, bodily structure and temperament, nutrition, environment and the issue of internalization have been analyzed as the primary grounds for the origination and development of behavior. Al-Rāzī’s theory always retains awareness in the origination of action and considers the non-epistemic factors in awareness to be the most important determinative in the origination of action; and thus denies their repulsive replaceability status with respect to each other.

کلیدواژه‌ها [English]

• Fakhr al-Dīn al-Rāzī
• Intentional Action
• Behavior
• Impulse(da’i)
• Awareness
• Non-Epistemic Factors