نوع مقاله : پژوهشی

نویسنده

• فاطمه صادق زاده

استادیار گروه فلسفه و کلام اسلامی دانشگاه امام صادق(ع) (پردیس خواهران)، تهران، ایران

چکیده

ابن‌سینا در مورد معاد جسمانی در آثار مختلف خود دو موضع کاملاً متفاوت داشته است. وی گاهی، پس از اثبات عقلانی معاد روحانی، می‌گوید معاد جسمانی را بر اساس قول پیامبر (ص) می‌پذیرد و گاهی، با نقد دلایل کسانی که به معاد جسم یا جسم و روح قائل‌اند، تنها معاد نفوس را می‌پذیرد. در هر دو موضع، وی با مشکل خاصی مواجه است. ابن‌سینا هنگامی می‌تواند به جسمانیت معاد از طریق پیامبر معتقد باشد که امکان آن را نشان داده باشد، در حالی که وی امکان معاد جسمانی را مطرح نکرده است. پس از ابن‌سینا، برخی از متکلمان و حکیمان، پیش از بیان دلیل نقلی بر اثبات معاد جسمانی، امکان آن را نشان داده‌اند. دشواری دیگر ابن‌سینا هنگامی است که معاد جسمانی را، که مورد تأیید نصوص قرآنی و روایی است، انکار می‌کند. وی برای حل این مسئله می‌گوید پیامبر (ص)، برای رعایت حال مخاطبان عام، که توانایی درک معانی عقلی و سعادت و شقاوت حقیقی را ندارند، باید با بیان لذات و عقوبت‌های ملموس آن‌ها را به نیکوکاری ترغیب کند و از بدکاری و نافرمانی بترساند. ابن‌سینا با طرح نظریۀ تمثیل، به عنوان روشی خاص برای آموزش حقایق دینی به مردم، ظواهر آیات قرآنی و روایی را اشاراتی برای تفهیم معانی بلند قرآنی به مردم دانسته است. به این ترتیب، ورای معانی ظاهری این گونه آیات، معنایی باطنی و عقلی وجود دارد که باید با تأویل به آن‌ها دست یافت. پس از ابن‌سینا، برخی از اهل کلام و حکمت، با غیرقابل تأویل دانستن این گونه آیات، این راه‌حل را مردود اعلام کرده‌اند.

کلیدواژه‌ها

• معاد جسمانی
• نفس
• امکان
• پذیرش تعبدی
• انکار
• رسالۀ اضحویه
• عوام
• مدل تمثیل
• تأویل

20.1001.1.22286578.1394.13.1.5.5

عنوان مقاله [English]

Ibn Sina’s Difficulties on the Adoption or Rejection of Bodily Resurrection

نویسنده [English]

• Fatemeh Sadeqzadeh

Assistant Professor at the Department of Islamic Philosophy and Kalam, Imam Sadiq University (Women's Campus), Tehran, Iran

چکیده [English]

Ibn Sina has had two completely different positions on bodily resurrection. At times, after rational demonstration of spiritual resurrection, he declared that he merely accepts bodily resurrection by trusting the saying of Prophet and sometimes by criticizing those who believe in the resurrection of body and soul, he only accepts the resurrection of souls. The problem here is that he can believe in the corporeality of resurrection in this way only if he regards it possible and already has shown its possibility. But he has not proposed the possibility of bodily resurrection. After Ibn Sina, some theologians and philosophers have shown the possibility of bodily resurrection before asserting revealed arguments for it. Another difficulty of Ibn Sina is that he rejects bodily resurrection whereas it is confirmed by Quranic verses and valid traditions. He believes that the prophet, by taking into account the situation of general audience who do not have the ability of understanding rational concepts and true happiness and wickedness, should encourage them by stating tangible pleasures and punishments and frighten them of disobedience and wrong doing. By proposing the theory of analogy as a particular method for teaching people the religious truth, Ibn Sina has regarded the literal meanings of Quranic verses as signs of higher Quranic concepts to people. So, beyond the literal meanings of these verses, there is some esoteric and rational ones that should be attained by way of esoteric interpretation. Many theologians have not accepted this solution by asserting that the verses are not liable to allegorical interpretation.

کلیدواژه‌ها [English]

• Bodily resurrection
• possibility
• model of analogy
• allegorical interpretation