نوع مقاله : پژوهشی

نویسنده

• علی رضا فارسی نژاد

استادیار گروه فلسفه و کلام، دانشگاه شیراز، شیراز، ایران

چکیده

در میان اندیشمندان اشعری، فخر رازی صراحتاً از واژة توحید افعالی بهره برده و تلاش کرده تا با اقامة دلایل متعدّد عقلی و نقلی، این مسئله‌ را برهانی نماید. مقالة حاضر، ضمن بررسی تقریرهای مختلف فخر رازی از توحید افعالی، دلایل عقلی وی را در چهار دسته ـ دلایل وجودی؛ دلایل توحیدی؛ دلایل تفویض ستیزانه؛ دلایل جبرگرایانه ـ مورد ارزیابی قرار داده و به این نتیجه دست یافته است که هر چند توحید افعالی در اندیشة او یک بحث کاملاً برهانی است؛ اما همة دلایل او توان اثبات قرائتی درست از توحید افعالی را ندارد. برخی از این دلایل، توحید افعالی به معنای یگانگی خداوند در خالقیّت و فاعلیّت (نفی شریک در فاعلیّت) را اثبات می‌کند؛ برخی، توحید افعالی به معنای فاعلیّت بی‌واسطه یا باواسطة خداوند نسبت به همة افعال را اثبات می‌کند؛ برخی، هر دو معنای پیشین را اثبات می‌کند؛ برخی، تنها دلیلی بر نفی تفویض و عدم استقلال بنده در افعال است؛ برخی، قرائتی جبرگرایانه از توحید افعالی را اثبات می‌کند؛ و برخی نیز اشکالات و نواقصی دارد که از عهدة اثبات هیچ یک از قرائت­های توحید افعالی بر نمی­آید.

کلیدواژه‌ها

• توحید افعالی
• توحید در خالقیّت
• جبر
• تفویض
• فخر رازی

20.1001.1.22286578.1392.11.2.3.1

عنوان مقاله [English]

Review and Study of the Reasons of the "Unity of The Divine Acts" from Fakhr Razi’s Viewpoint

نویسنده [English]

• Alireza Farsinezhad

Assistant Professor at the Department of Philosophy and Kalam,University of Shiraz, Shiraz, Iran

چکیده [English]

Among Ashari scholars, Fakhr Razi explicitly used the term "Unity of The Divine Acts" and tried to prove this issue through several rational and traditional reasons. This article, by studying the different versions of the "Unity of The Divine Acts" from Fakhre Razi’s viewpoint, assessed his rational reasons in four categories - existential reasons; monotheistic reasons; anti conferment reasons; deterministic reasons - and it was concluded that although the "Unity of The Divine Acts" is a quit discursive issue from his viewpoint, but all his reasons, doesn’t able to prove the correct versions of the "Unity of The Divine Acts"; some reason proves the "Unity of The Divine Acts" means Unity of God's Creativity and Agency (denying partner agency); some, proves the "Unity of The Divine Acts" means direct or indirect agency of God to all actions; some, proves the two former means; some, is just a reason for rejection of the conferment and man dependency in actions; some, proves the deterministic reading of the "Unity of The Divine Acts"; and some also is incomplete so that it can't afford to prove none of the readings of the "Unity of The Divine Acts".

کلیدواژه‌ها [English]

• Unity of The Divine Acts
• Unity in Creativity
• determinism
• Conferment
• Fakhr Razi