پژوهشنامه فلسفه دین (نامه حکمت)

بررسی انتقادی دیدگاه ملاصدرا در تبیین سازگاری علم پیشین الهی و اختیار انسان

نوع مقاله : پژوهشی

نویسنده

دانش آموخته دکتری فلسفه دین و کلام جدید، دانشگاه آزاد اسلامی ـ واحد علوم و تحقیقات تهران، تهران، ایران

چکیده

ملاصدرا، از سویی با استناد به قاعدة «بسیط الحقیقة کُلُّ الاشیاء» و استفاده از اصل تشکیک خاصّ در وجود، علم تفصیلی پیشینی حقّ تعالی را اثبات می‌کند؛ و از دیگر سو، گاه مختار بودن انسان را مساوق با مرید بودن او، و گاه نیز با اتّکا به همان قاعدة «بسیط الحقیقة» ـ که علّیت را در قالب تجلّی تحلیل می‌کند ـ مرادف با فاعلیّتی هم-عرض با خداوند معنا می‌کند. در این نظام فلسفی، تعارض میان علم پیشین الهی و اختیار انسان، با عنایت به فعلی بودن علم الهی ـ و نه انفعالی بودن ـ و نیز تعلّق علم الهی به فعلِ مسبوق به اختیار انسان مرتفع می‌شود. اما به نظر می‌رسد که مقدمات و راه‌حلّ مختار صدرالمتألهین چندان کارآمد نیست

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Critical Survey of Mulla Sadra's Viewpoint in Explanation of Compatibility between Divine Foreknowledge and Human Freedom

نویسنده [English]

  • Tavakkol Kouhi Geeglu

PhD of Philosophy of Religion and New Theology, Islamic Azad University, Science and Research Branch, Tehran, Iran

چکیده [English]

Mulla Sadra, on the one hand, proves detailed foreknowledge of God based on the rule of “simple reality is whole things” and using the rule of particular gradation in existence. On the other hand, from his standpoint, sometimes freedom is coextensive with willingness and sometimes relying on the same rule of "simple reality is whole things" – that analyzes causality in the form of epiphany – is equivalent to the subjectivity of God. In this philosophical system, the conflict between divine foreknowledge and human freedom is resolved with regard to activity of divine knowledge–rather than passivity of divine knowledge–and, also, belonging of divine knowledge to the voluntary human action gets resolved. But it seems that Mulla Sadra’s antecedents and favorite solution is not very effective.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Divine Foreknowledge
  • Freedom
  • Simple Reality
  • Particular Gradation
  • Mulla Sadra
قرآن کریم
آشتیانی، سید جلال­الدین (1372)، شرح مقدمة قیصری بر فصوص الحکم، قم: بوستان کتاب.
آشتیانی، مهدی (1388)، اساس ­التوحید، تهران: هرمس.
ابراهیمی دینانی، غلامحسین (1370)، قواعد کلّی فلسفی در فلسفة اسلامی، تهران: مؤسسة مطالعات و تحقیقات فرهنگی، ج1.
ابن­ سینا، حسین بن عبدالله (1404)، التعلیقات، قم: مکتب الاعلام الاسلامی.
حسن­ زادة آملی، حسن (1390)، اتحاد عاقل و معقول، قم: بوستان کتاب.
رازی، فخرالدین (1407)، المطالب العالیة فی العلم الالهی، بیروت: دارالکتب العربی، ج9.
همو (1410)، المباحث المشرقیة، بغداد: مکتبة الاسدی.
زنوزی، ملا عبدالله (1361)، لمعات الهیه، تهران: مؤسسة مطالعات و تحقیقات فرهنگی.
سبحانی، جعفر (1413)، الالهیات فی طریق الهدی و السنة و العقل، قم: المرکز العالمی للدراسات الاسلامیة.
سبزواری، ملاهادی (1372)، شرح المنظومة، قم: انتشارات دارالعلم.
شعرانی، ابوالحسن (1398)، ترجمه و شرح کشف المراد فی شرح تجرید الاعتقاد، تهران: اسلامیه.
صدرالدین شیرازی، محمّد بن ابراهیم (1363ـ­الف)، المشاعر، به اهتمام هانری کربن، تهران: طهوری.
همو (1363ـ­ب)، رسالة خلق الاعمال، تهران: نشر علوم اسلامی.
همو (1378)، رسالة فی الحدوث، تهران: بنیاد حکمت اسلامی صدرا.
همو (1381)، المبدأ و المعاد، تصحیح محمد ذبیحی و جعفر شاه­نظری، تهران: بنیاد حکمت اسلامی صدرا، ج1.
همو (1410)، الحکمة ­المتعالیة فی الاسفار العقلیة ­الاربعة، بیروت: دار احیاء التراث العربی، 9ج.
طوسی، نصیرالدین (1405)، تلخیص المحصّل، تصحیح عبدالله نورانی، تهران: دانشگاه تهران.
غزالی، ابوحامد (1994)، تهافت الفلاسفه، تصحیح و تعلیق: علی بوملحم، بیروت: مکتبة الهلال.
مطهری، مرتضی (1367)، درس‌های الهیّات شفاء، تهران: حکمت، ج2.
معتزلی، عبدالجبار (1986)، المغنی فی ابواب التوحید و العدل، قاهرة: وزارة الثقافة، ج8.
مفید، محمد بن نعمان (1364)، اوائل المقالات، تبریز: مکتبة سروش.
میرداماد، محمّدباقر (1367)، القبسات، به اهتمام مهدی محقق، تهران: دانشگاه تهران.
Adams, Marilyn (1967), The Problem of God’s Foreknowledge and Free Will in Boethius and William Ockham, A Thesis, Presented to the Faculty of the Graduate School of Cornell University.
Pike, Nelson (1977), “Divine Foreknowledge, Human Freedom and Possible Worlds”, Philosophical Review, Vol. 88.
پژوهشنامه فلسفه دین (نامه حکمت)
دوره 11، شماره 1 - شماره پیاپی 1
اردیبهشت 1392
صفحه 97-116