پژوهشنامه فلسفه دین (نامه حکمت)

پژوهشی در مفهوم بداهت

نوع مقاله : پژوهشی

نویسنده

عضو هیئت علمی دانشگاه آزاد اسلامی، واحد فسا، شیراز، ایران

چکیده

یکی از نظریّات مهم در توجیه معرفت گزاره‌ای، نظریّه‌ی مبناگروی است. مبناگرایان، گزاره‌ها را به دو قِسم بدیهی یا پایه و غیربدیهی یا مستنتَج، تقسیم کرده و عمارت معرفت را بر اساس قِسم اوّل، یعنی بدیهیّات، بنا می‌کنند. ویژگی این گزاره‌ها آن است که نیازمند استدلال نبوده و خود، ذاتاً موجّه و بدیهی هستند.
نظر شایع و مقبول نزد فلاسفه‌ی مسلمان، در باب توجیه، مبناگروی کلاسیک است. ایشان، تلاش کردند تا سرّ بداهت برخی مفاهیم و گزاره‌ها را توضیح دهند. در این نوشتار، معلوم می‌شود که بساطت مفهومی، به عنوان ملاک بداهت مفاهیم، در آثار متقدّمین، مورد تصریح قرار گرفته است. سپس، با بیان ملاک بداهت گزاره‌ها، به اختصار با نقل دو دیدگاه مبناگروی کلاسیک و معرفت‌شناسی اصلاح‌شده، همراه با برخی نکات انتقادی، بحث ادامه می‌یابد. 

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

On Self-evidency

نویسنده [English]

  • Abbas Ahmadi Sa'adi

Faculty member of Islamic Azad University, Fasa Branch, Shiraz, Iran

چکیده [English]

Foundationalism is one of the important theories about justification of propositional knowledge. Foundationalists divide propositions into two self-evident or basic and non self-evident or derived categories, and found knowledge on the first one i.e. selfevident. The main characteristic of these propositions is that they needn't being argued, and are self-justified and self-evident. Classic foundationalism is the accepted view among Muslim philosophers on justification. They've attempted to explain the secret of self-evidency of some concepts and propositions. Author concluded that conceptual simplicity as a criterion of selfevidency of concepts was expressed in the works of old philosophers. Then, criterion of self-evidency of propositions, classic foundationalism and reformed epistemology approach, along with some critical tips are discussed.

کلیدواژه‌ها [English]

  • foundationalism
  • self-evidency
  • basic propositions
  • elementary self-evidency
  • secondary self-evidency
  • simplicity
ابن‌سینا (1404)، الشّفاء، الألهیّات، تصحیح دکتر ابراهیم مدکور، قم:  انتشارات کتاب‌خانه‌ی آیت‌الله مرعشی، ج1،
ــــــــ  (1414)، التّعلیقات، تصحیح دکتر عبدالرّحمان بدوی، بی‌جا: مکتب الأعلام الإسلامی، چاپ دوّم.
ــــــــ  (1373)، الشفاء، البرهان، شرح و ترجمه‌ی محمّدتقی مصباح یزدی، تهران: انتشارات امیرکبیر.
ــــــــ  (1375)، الإشارت و التّنبیهات، با شرح محقّق طوسی، قم: نشر البلاغه.
پترسون، مایکل و دیگران (1376)، عقل و اعتقاد دینی، ترجمه‌ی نراقی و سلطانی، تهران: انتشارات طرح نو.
پلانتینجا، آلوین (1379)، «معرفت‌شناسی اصلاح‌شده»، ترجمه‌ی انشاءالله رحمتی، فصل‌نامه‌ی ذهن، ش1.
ــــــــ  (1374)، «آیا اعتقاد به خدا، واقعاً پایه است؟» ترجمه‌ی احمد نراقی و ابراهیم سلطانی، در مجموعه‌ی کلام فلسفی، تهران: نشر صراط.
جوادی آملی، عبدالله (1370)، شناخت‌شناسی در قرآن، قم: مرکز مدیریّت حوزه‌ی علمیّه‌ی قم.
ــــــــ (1375)، تبیین براهین اثبات خدا، قم: نشر اسراء.
حائری یزدی، مهدی  (1361)، کاوش‌های عقل نظری، تهران: انتشارات امیرکبیر.
دکارت، رنه (1369) تأمّلات در فلسفه‌ی أولی، ترجمه‌ی دکتر احمد احمدی، تهران: مرکز نشر دانشگاهی.
سبزواری، ملاّهادی (1348)، شرح غررالفرائد (شرح منظومه‌ی حکمت)، زیر نظر دکتر مهدی محقّق و پروفسور ایزوتسو، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
سهروردی، شهاب‌الدّین (1372)، مجموعه‌ی آثار، تصحیح و مقدّمه‌ی هانری کربن، تهران: انتشارات پژوهشگاه، ج2.
طباطبایی، محمّدحسین، (1416ه‍. ق)، نهایة الحکمة، قم: انتشارات حوزه‌ی علمیّه‌ی قم، چاپ سیزدهم.
طوسی، خواجه نصیرالدّین (1405)، تلخیص‌المحصّل، معروف به النّقد المحصّل، بیروت: نشر دارالأضواء، چاپ دوّم.
لگن‌هاوزن، محمّد گری و دیگران (1379)، «معرفت‌شناسی: پیشینه و تعاریف» (اقتراح)، فصل‌نامه‌ی ذهن، ش1.
لوکری، ابوالعبّاس (1368)، بیان الحق بضمان الصّدق، تصحیح دکتر ابراهیم دیباجی، تهران: انتشارات امیرکبیر.
مصباح یزدی، محمّدتقی (1365)، آموزش فلسفه، تهران: انتشارات سازمان تبلیغات اسلامی، ج2.
مطهّری، مرتضی (1369)، شرح مبسوط منظومه، تهران: انتشارات حکمت، چاپ ششم، ج1.
ــــــــ  (1373)، شرح مختصر منظومه، تهران: انتشارات صدرا.
مظفّر، محمّدرضا (1400ه‍.ق)، المنطق، بیروت: دار احیاء التّراث العربی.
ملاّصدرا، محمّد (1410ه‍.ق)، الحکمةالمتعالیة فی الأسفار العقلیّة الأربعة، بیروت: دار احیاء التّراث العربی، چاپ چهارم، ج1.
موحّد، ضیاء (1376)، «تمایزات مبنایی منطق قدیم و جدید»، فصل‌نامه‌ی مفید، ش10.
یوستوس، هارتناک (1376)، نظریّه‌ی معرفت در فلسفه‌ی کانت، ترجمه‌ی غلام‌علی حدّاد عادل، تهران: انتشارات فکر روز.
Stich, p. Stephen, "Epistemology", in Rutledge Encyclopedia of Philosophy, London and New York, 1998.
Pojman, p. Louis, Theory of Knowledge, California, 2000, Wadsworth Publishing co.
پژوهشنامه فلسفه دین (نامه حکمت)
دوره 1، شماره 1 - شماره پیاپی 1
اردیبهشت 1382
صفحه 137-152