پژوهشنامه فلسفه دین (نامه حکمت)

انواع تبیین و نظریه های تبیین علمی

شناسنامه علمی شماره

نویسنده

استادیار گروه عرفان اسلامی پژوهشکده امام خمینی (ره) و انقلاب اسلامی، تهران، ایران

چکیده

برای تبیین انواع گوناگونی برشمرده‌‌‌‌اند. این جستار ضمن بررسی برخی از این انواع مانند تبیین علمی و تبیینِ عادی یا غیرعلمی، تبیینِ ناقص یا جزئی و تبیینِ کامل یا تمام، تبیین علّی و تبیین غیرعلّی، تبیین کارکردی، تبیین غایت‌‌‌‌شناختی و... مهم‌‌‌‌ترین نظریه‌‌‌‌های تبیین علمی را مطالعه می‌‌‌‌کند.
رایج‌‌‌‌ترین نظریه‌‌‌‌ای که آغازگر بحث جدی تبیین در قرن بیستم بود، نظریۀ قانون فراگیر تبیین، شامل دو الگوی قیاسی- قانونی و استقرایی- آماری است. نقدهایی که در نیمۀ دوم قرن بیستم به این نظریه شد، راه را برای نظریه‌‌‌‌های دیگر گشود. بر پایة این نقدها، الگوهایی برای تبیین علمی مطرح شد. از مهم‌‌‌‌ترین این الگوها، یکی الگویِ ربط آماری وسلی سمن است که با بیانی از سازوکارهای علّی تکمیل شده است و دیگری الگویِ وحدت‌‌‌‌بخشی تبیین که مایکل فریدمن طرح اولیۀ آن را ریخت و فیلیپ کیچر آن را شرح و بسط داد. این جستار نشان خواهد داد که چگونه هر یک از این الگوهای مختلف از نواقص الگوهای پیشین فاصله می‌‌‌‌گیرند.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Different Types of Explanation and Theories of Scientific Explanation

نویسنده [English]

  • Masoud Sadiqi

Assistant Professor at the Department of Islamic Mysticism, Research Institute of Imam Khomeini and Islamic Revolution, Tehran, Iran

چکیده [English]

In philosophical literature it has been enumerated different types of explanation such as scientific and ordinary, full and partial, causal and non-causal, functional explanations. By distinguishing these different explanations from each other, this paper provides an introduction to the discussion of theories of scientific explanation. The standard view about the nature of scientific explanation is the covering law model of explanation which is further divided into two sorts: deductivenomological and inductive- probabilistic or statistical explanation. Difficulties faced by the covering model gave way to alternative models. And various alternative views about explanation have been developed, among them it can be cited Salmon's statistical relevance model which based on causal mechanism and Friedman and Kitcher's explanatory unification. This paper shows how later models avoid difficulties of earlier ones.

کلیدواژه‌ها [English]

  • types of explanation
  • scientific explanation
  • the covering law model
  • statistical relevance model
  • causal mechanism
  • explanatory unification
استنفورد، مایکل (1382)، درآمدی بر فلسفۀ تاریخ، ترجمة احمد گل‌‌‌‌محمدی، تهران: نشر نی.
فی، برایان (1381)، فلسفۀ امروزین علوم اجتماعی، ترجمه خشایار دیهیمی، تهران: طرح نو.
کواین، دابلیو.وی؛ اولیان، جی.اس (1381)، شبکه باور، ترجمة امیر دیوانی، تهران: انتشارات سروش.
لازی، جان (1377)، در آمدی تاریخی به فلسفۀ علم، ترجمة علی پایا، تهران: انتشارات سمت.
لیتل، دانیل (1373)، تبیین در علوم اجتماعی، ترجمة عبدالکریم سروش، تهران: صراط.
هسه، ماری (1372)، «قانون‌‌‌‌ها و تئوری‌‌‌‌ها»، در علم‌‌‌‌شناسی فلسفی، ترجمة عبدالکریم سروش، مؤسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی.
همپل، کارل (1369)، فلسفة علوم طبیعی، ترجمة حسین معصومی همدانی، تهران: مرکز نشر دانشگاهی. 
Earman, John (2002), "Laws of Nature" in: Yuri Balashor and Alex Rosenberg (ed.), Philosophy of Science: Conternporary Readings, Landon and New York: Routledge.
Geach, Peter (1975). "Teleological Explanation", in: Stephan Korner (ed.), Explanation, Basil Black Well.
Hempel, Carl (1965), Aspects of Scientific Explanation, New York: The Free Press.
Kitcher, Philip (2002), "Explanatory Unification and the Causal Structure of the World", in: Yuri Balashov and Alex Rosenberg (ed), Philosophy of Science: Contemporary Reading, London and New York: Routledge.
Nagel, Ernest (1961), The Structure of Science,New York: Harcourt, Brace & World.
Papineau, David (1999), "Methodology: The Elements of the Philosophy of Science" in: A.C. Grayling (ed), Philosophy, Oxford: Oxford University Press.
Putnam, Hilary (1978), Meaning and Moral Science, London: Routledge & Kegan Paul.
Ruben, David- Hillel (1992), Explaining Explanation, London and New York: Routledge.
Salmon, Wesley C. (1998), Causality and Explanation, London: Routledg.
پژوهشنامه فلسفه دین (نامه حکمت)
دوره 4، شماره 2 - شماره پیاپی 2
آبان 1385
صفحه 45-64