پژوهشنامه فلسفه دین (نامه حکمت)

بدیهی انگاری تصورات و نقدهای آن

شناسنامه علمی شماره

نویسنده

استادیار موسسه پژوهشی حکمت و فلسفه ایران، تهران، ایران

چکیده

امکان یا عدم امکان علم و آگاهی جدید از جملة مسائلی است که از دیرباز مورد توجه فیلسوفان بوده و نظرات گوناگونی در بارة آن اظهار شده است؛ چنان که گروهی از اساس کسب آگاهی جدید را ناممکن دانسته و گروهی نیز منکر وجود هر گونه دانش بدیهی و بی‌‌‌‌نیاز از کسب برای آدمی شده‌‌‌‌اند و یا آنکه گروهی دیگر قائل به تقسیم شده، اکتساب آگاهی در بخشی از دانسته‌‌‌‌های بشری را ممکن و در بخشی دیگر ناممکن دانسته‌‌‌‌اند. در حکمت اسلامی نیز این مباحث ذیل عنوان بداهت یا اکتسابی بودن تصورات و تصدیقات مطرح شده و ضمن پذیرش امکان اکتساب تصدیقات، در مورد امکان اکتساب تصورات شبهات و اشکالاتی چند مطرح گردیده است. در این میان کسی که بیش از همه بر ناممکن بودن اکتساب تصورات اصرار ورزیده، فخر رازی است. رازی در آثار خود دو اشکال عمده بر اکتسابی بودن تصورات وارد می‌‌‌‌کند که از آن دو، یکی متخذ از مأخذ تصدیقی و دیگری متخذ از مأخذ تصوری است. او بر اساس این دلایل چنین نتیجه می‌‌‌‌گیرد که تصورات یا مورد التفات ذهن نیستند و یا اگر مورد التفات ذهن واقع شوند، بدیهی خواهند بود. نویسنده در این جستار پس از بیان پیشینۀ تاریخی رأی امام رازی، ضمن گزارش و تحلیل ادلة او، پاسخ‌‌‌‌های دیگر منطق‌‌‌‌دانان و حکیمان به شبهات وی را نیز نقل و بررسی و ارزیابی کرده است.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Basicality of Concepts and Its Critiques

نویسنده [English]

  • Sayyed Mahmood Yousefsani

Assistant Professor of The Iranian Institute of Philosophy, Tehran, Iran

چکیده [English]

The possibility or impossibility of acquaired knowledge has been discussed for a long time by philosophers. Some of them consider it impossible, some others see it possible, and others consider it possible in a certain type of human knowledge and impossible in an another type. In Islamic philosophy, this problem has been discussed under the title of evidentiality or acquaintance of concepts and assents. Al-Razi believed that acquaintance of concepts is impossible and offered two reasons for it. In this paper, the author first outlines the history of the problem and then accounts and analyzes his reasons and critiques of other logicians and philosophers.

کلیدواژه‌ها [English]

  • concepts
  • assents
  • acquaintance
  • evidentiality
  • definition
  • genus
  • differentia
ابن‌‌‌‌سینا، ابوعلی (1404- الف)، الشفاء، المنطق، البرهان، تحقیق ابوالعلا عفیفی، قم: چاپ افست کتابخانۀ آیت‌‌‌‌الله مرعشی نجفی از روی چاپ قاهره.
همو (1404- ب)، الشفاء، المنطق، القیاس، تحقیق سعید زاید، قم: چاپ افست کتابخانه آیت‌‌‌‌الله مرعشی از روی چاپ افست قاهره.
افلاطون (1357)، مجموعة آثار افلاطون، ترجمه محمدحسن لطفی و رضا کاویانی، خوارزمی، ج1.
بریه، امیل(1374)، تاریخ فلسفه، جلد اول (دوره یونانی)، ترجمه علی‌‌‌‌مراد داوودی، مرکز نشر دانشگاهی.
بغدادی، ابوالبرکات (1373)، المعتبر فیالحکمة، افست دانشگاه اصفهان از روی چاپ هند.
التفتازانی، سعدالدین (1370)، شرح المقاصد، تحقیق عبدالرحمن عمیره، چاپ افست انتشارات شریف رضی، ج1.
جرجانی، شریف، حاشیة شرح المطالع ← رازی، ‌‌‌‌قطب‌‌‌‌الدین
همو (1370)، شرح المواقف، چاپ افست انتشارات شریف رضی از روی چاپ قاهره، ج1.
حسینی عبیدلی (1381)، اشراق اللاهوت فی نقد شرح الیاقوت، تحقیق علی‌‌‌‌اکبر ضیائی، مرکز نشر میراث مکتوب.
حلی، حسن بن منصور (1379)، الاسرار الخفیّة فی العلوم العقلیۀ، تحقیق مرکز الابحاث و الدراسات الاسلامیه، مرکز انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی.
همو (1363)، الجوهر النضید فی شرح منطق التجرید، اشراف محسن بیدارفر، قم.
دوانی (بی‌‌‌‌تا)، «حاشیة شرح الشمسیه»،شروح الشمسیة، بی‌‌‌‌جا: شرکة شمس المشرق للخدمات الثقافیه.
رازی، فخرالدین (1335)، الرسالة الکمالیة فی الحقائق الالهیة، تصحیح سید محمدباقر سبزواری،‌‌‌‌ دانشگاه تهران.
همو (1400)، شرح عیون الحکمة، تحقیق احمد حجازی احمد السقا، قاهره، ج1.
همو (1966)، المباحث المشرقیة، تهران: افست کتابخانه اسدی از روی چاپ هند، ج1.
همو (1405)، المحصل ← طوسی، نصیرالدین محمد، تلخیص المحصل.
رازی، قطب‌‌‌‌الدین (بی‌‌‌‌تا)، شرح المطالع، کتبی، قم.
شهرزوری، شمس‌‌‌‌الدین محمد (1383)، رسائل الشجرة الالهیة فی علوم الحقائق الربانیة، تصحیح نجفقلی حبیبی، مؤسسه پژوهشی حکمت و فلسفه ایران، ج1.
شیرازی، صدرالدین محمد (1383)، الحکمة المتعالیة فی الاسفار الاربعة العقلیة، تحقیق مقصود محمدی‌‌‌‌، بنیاد اسلامی حکمت صدرا، ج3.
همو، حاشیة شرح حکمة الاشراق ← شیرازی، قطب‌‌‌‌الدین.
شیرازی قطب‌‌‌‌الدین (بی‌‌‌‌تا)، شرح حکمة الاشراق، چاپ سنگی، بی‌‌‌‌جا: بی‌‌‌‌نا.
طوسی، نصیرالدین محمد (1353)، تعدیل المعیار فی نقد تنزیل الافکار، تصحیح عبدالله نورانی ← منطق و مباحث الفاظ، به اهتمام مهدی محقق و توشی‌‌‌‌هیکو ایزوتسو، دانشگاه تهران.
همو (1405)، تلخیص المحصل، تصحیح عبدالله نورانی، لبنان: افست انتشارات دارالاضواء.
همو (1403)، شرح الاشارات، به اهتمام محمد خاتمی، تهران: دفتر نشر الکتاب، ج1.
پژوهشنامه فلسفه دین (نامه حکمت)
دوره 4، شماره 2 - شماره پیاپی 2
آبان 1385
صفحه 5-21