پژوهشنامه فلسفه دین (نامه حکمت)

عبد، استعاره کانونی در انسان شناسی قرآن

شناسنامه علمی شماره

نویسنده

کارشناس ارشد علوم قرآن و حدیث و دانشجوی دکتری فرهنگ و ارتباطات دانشگاه امام صادق (ع)، تهران، ایران

چکیده

این مقاله بر آن است که از میان استعارات به کارگرفته‌شده در قرآن کریم برای اشاره به انسان در ارتباطش با خدا، استعارۀ انسان به مثابه بنده نقشی کانونی و فرهنگ‌ساز داشته‌است. مقاله پس از معرفی ارزشِ شناختی استعارات، برای بازشناسی عناصر معنایی عبد، با نگاهی مردم‌شناختی رابطۀ عبد و رب را به عنوان یک نهاد اجتماعی می‌کاود و به تحلیل حوزۀ معنایی استعارۀ انسان به مثابه عبد در متن قرآن کریم می‌پردازد. سپس به چگونگی کاربرد نظام‌مند این استعاره در ساختمان مفاهیم قرآن و انسجام آن با سایر مفاهیم توجه می‌کند و در ادامه، ضمن بررسی تحولات معناشناختی این استعاره در سنت اسلامی، به واکاوی پیشینۀ فرهنگی چنین تلقی از انسان می‌پردازد. 

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Abd; The Significant Metaphor in Quranic Anthropology

نویسنده [English]

  • Aadel Andalibi

MA in Quran and Hadith and PhD Student in Culture and Communication, Imam Sadiq University, Tehran, Iran

چکیده [English]

This article argues that the “Man as Abd” metaphor in Quranic expressions about human situation, has a significant role in framing the cultural attributes of Islamic discourses. After introducing the cognitive value of metaphors, I have discussed anthropologically the semantic elements of the Lord-Abd relation as a social institution and then discussed the semantics of Abd metaphor in Quran. Then I have examined the systemacity of this metaphor in the structure of Quranic concepts and its coherence. In the last part I have discussed the historical background of the metaphor as well as the historical evolution of semantic elements of this metaphor in Islamic tradition.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Metaphor
  • Semantic elements
  • Abd
  • Rab (Lord)
  • Man
  • God
  • Quran
قرآن کریم.
نهج‌البلاغة (بی‌تا)، به تصحیح شیخ محمد عبده، بیروت: دار المعرفة.
الصحیفة السجادیة الکاملة (بی‌تا)، قم: دفتر انتشارات اسلامی جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
ابن بابویه، علی (1406ق)، فقه ‌الرضا، قم: مؤسسه آل‌ البیت للاحیاء التراث.
ابن‌طاووس، جعفر (1414ق)، اقبال ‌الاعمال، قم: مکتب الاعلام الاسلامی.
ابن‌عربی، محی‌الدین (1978م)، تفسیر القرآن الکریم، به اهتمام مصطفی غالب، تهران: ج1.
ابن‌منظور (1405 ق)، لسان العرب، قم: نشر ادب الحوزة، ج3.
ایزوتسو، توشی‌هیکو (1381)، خدا و انسان در قرآن، تهران: شرکت سهامی نشر.
برقی، احمد بن محمد بن خالد (بی‌تا)، المحاسن، به کوشش جلال‌الدین حسینی، تهران: دار الکتب الاسلامیة، ج1.
تهانوی، محمد (1967م.)، کشاف اصطلاحات الفنون، به اهتمام عبدالحق و غلام قادر، کلکته و تهران.
جرجانی، علی (1408ق/1988م )، تعریفات، بیروت.
جوادعلی(1976م.)، المفصل فی تاریخ ‌العرب قبل الاسلام، بیروت: ج6.
جینز، جولیان (1383)، خاستگاه آگاهی در فروپاشی ذهن دوجایگاهی، ترجمۀ هوشنگ رهنما و دیگران، تهران: نشر آگه، ج1.
حافظ، شمس‌الدین محمد، دیوان، به کوشش محمد قزوینی و قاسم غنی، تهران.
حضرمی، جعفر بن محمد بن شریح (1405ق/1363ش)، الأصل ذیل الاصول الستة عشر، قم.
زبیدی، محمدمرتضی (بی‌تا)؛ تاج‌ العروس من جواهر القاموس، بیروت: مکتبة ‌الحیوة، ج2.
سعدی، مصلح‌الدّین (1379)، بوستان، به کوشش غلام‌حسین یوسفی، تهران.
السیوطی، عبدالرحمن (بی‌تا)، الدر المنثور، بیروت: دار الفکر، ج3.
عندلیبی، عادل (1383)؛ «مقایسه الگوهای رابطۀ انسان و خدا در محدودۀ جاهلیت و ظهور اسلام»، پایان‌نامه کارشناسی ارشد، تهران: دانشگاه امام صادق(ع).
عین‌القضّات (1341)، تمهیدات، به اهتمام عفیف عسیران، تهران.
غزالی، محمد بن محمد (بی‌تا)، الاحیاء لعلوم الدین، بیروت: دار المعرفة.
فراهیدی، خلیل بن احمد (1409ﻫ)، العین، به تحقیق مهدی المخزومی و ابراهیم السامرائی، قم: دار الهجرة، ج2.
قشیری، ابوالقاسم (1367ق/ 1948م)، الرسالة القشیریة، همراه حاشیۀ زکریا الانصاری، مصر.
کاشی، عبدالرزاق (1370ش)، اصطلاحات الصوفیة، به کوشش محمد کمال ابراهیم جعفر، قم.
کلبی، هشام (1364ش)، الأصنام، به کوشش احمد زکی پاشا، تهران.
کلینی(1388ق )، الکافی، به کوشش مرتضی آخوندی، تهران.
مسلم بن حجاج (بی‌تا)، الصحیح، بیروت: دار الفکر، ج3.
مشکور، محمدجواد (1357)، فرهنگ تطبیقی عربی با زبانهای سامی و ایرانی، تهران.
موراتا، ساچیکو و چیتیک، ویلیام (1378)، سیمای اسلام، تهران.
مولوی، جلال‌الدین (1381ش)، مثنوی معنوی، به تصحیح رینولد نیکلسون، تهران.
میبدی، ابوالفضل (1331ش)، کشف الاسرار و عدة الابرار، تهران: ج9.
نسایی (1412ق)، السنن، بیروت: دار الفکر، ج6.
Brummer,Vincent (1993), The Model of Love, Cambridge.
Chittick, William (1983), The Sufi path of Love (the spritual teachings of Rumi), NewYork.
Encyclopedia Judaica (1972), Jerusalem, 16 Vols.
Encyclopedia of Religion and Ethics (1951), edited by Hastings.
Foster, F. H. (1931), ''The Fear of God in Koran'', The Muslim World, Vol. CCL.
Gesenius,William (1906), A Hebrew and English Lexicon of The Old Testament, translated by Edward Robinson, Boston and NewYork.
Krippendorff, Klaus (1993), “Major Metaphors of Communication and some Constructivist Reflections on their Use”, Cybernetics & Human Knowing, 2,1: 3-25
Kovecses, Zoltan (2006), Language, Mind and Culture: A Practical Introduction, Oxford.
Lakoff, George and Mark Johnson (1980), Metaphors We live by,Chicago: Chicago University Press.
Stiver, Dane (1993), Philosophy of Religious Language, London: Blackwell.
پژوهشنامه فلسفه دین (نامه حکمت)
دوره 4، شماره 1 - شماره پیاپی 1
اردیبهشت 1385
صفحه 129-144