پژوهشنامه فلسفه دین (نامه حکمت)

تحلیل ایده انسان معلق در فضا، بر اساس مدل منطقی سورنسن

شناسنامه علمی شماره

نویسندگان

1 دانشیار گروه فلسفه، دانشگاه تربیت مدرس، تهران، ایران.

2 کارشناسی ارشد فلسفه، دانشگاه تربیت مدرس، تهران، ایران

چکیده

ابن‌سینا ظاهراً با ایجاد شرایطی ذهنی و تجربه‌نا‌پذیر در قالب ایدة انسان معلّق، در پی اثبات سه مسئله برمی‌آید؛ وجود نفس، تجرد نفس و حضوری بودن علم به خود. با این حال، این ایده و دامنة معرفت‌بخشی آن، همواره مورد اختلاف فیلسوفان بوده است. به نظر می­رسد یکی از بزرگ­ترین عواملی که سبب سرگردانی در تحلیل این ایده شده است، نگاه به این ایده از دریچة منطق ارسطویی است. بهترین قالب برای تحلیل این ایده، تلقّی آن به مثابة یک آزمایش‌ فکری است. اولین بار فیلسوفان تحلیلی به معرفی و تشریح آزمایش‌های فکری پرداختند. در این مقاله، ابتدا به معرفی اجمالی آزما‌یش‌های فکری و بررسی جایگاه آنان نزد فیلسوفان اسلامی می‌پردازیم. سپس مدل پیشنهادی سورنسن جهت صورت‌بندی منطقی آزمایش‌های فکری را معرفی و در ادامه، ایدة انسان معلق را بر اساس این مدل تحلیل می‌کنیم. بر پایة مدل سورنسن، آزمایش انسان معلّق، هر چند می‌تواند جنبة معرفت‌بخشی خود را حفظ کند، ولی دیگر نمی‌توان بهرة حداکثری از آن برد، بلکه باید در باب حوزة اثربخشی آن، جرح و تعدیلی صورت گیرد. در این مقاله، نشان داده خواهد شد که ایدة مذکور را تنها می­توان در جهت اثبات تجرد نفس به کار گرفت که البته این امر، خود منوط به پذیرش تعدادی فرضیة کمکی و مفروضات اضافی خواهد بود.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Analysis of Idea of «the Suspended Man in Space» Based on Sorensen’s Logical Model

نویسندگان [English]

  • Mohammad Saeedimehr 1
  • Vahid Khademzadeh 2

1 Associate Professor at the Department of Philosophy, Tarbiat Modares University, Tehran, Iran.

2 MA of Philosophy, Tarbiat Modares University, Tehran, Iran

چکیده [English]

Ibn Sina apparently seeks to prove three matters by making a subjective and nonexperimental terms in framework of the idea of «the suspended man in space»; the existence of soul, immateriality of soul, being presential of self knowledge. Nonetheless this idea and the range of its giving knowledge always have been disputed by philosophers.
In this article will be shown that one of the most important factors that has caused divagation in analysis of this idea, is observation of this idea through the framework of aristotelian logic. The best framework for analysis of this idea is thought experiment. First time, analytic philosophers dealt with introduction and description of thought experiments. In this article, at first, we deal with short introduction of thought experiments and examination of their status according to islamic philosophers. Then, we introduce the model suggested by sorensen for logical formalization of thought experiments. Sorensen seeks to put thought experiments in the single argumentative framework by introduction of this logical model. Then, we analyze idea of «suspended man in space» based on this model. Based on sorensen’s model, however, the experiment of suspended man keeps aspect of it, and giving knowledge, but, we can’t make uttermost use, rather, its effective extent should be adjusted. In this article, it will be shown that this idea only can be applied to prove immateriality of soul, however, this application will depend on acceptance of some additive assumptions and assistive hypotheses.

کلیدواژه‌ها [English]

  • The Suspended man in space
  • Thought experiment
  • Immateriality of soul
  • Self knowledge
  • Presential knowledge
  • Ibn Sina
  • Sorensen
ابن‌سینا (1405ق)، طبیعیات الشفاء، السماع الطبیعی، قم: منشورات مکتبه آیة الله المرعشی النجفی.
همو (1403ق)، الاشارات و التنبیهات، قم: دفتر نشر الکتب، چاپ دوم، الجزء الثانی و الثالث.
همو (1379)، النجاة، با ویرایش محمدتقی دانش­پژوه، تهران: دانشگاه تهران، چاپ دوم.
همو (1375)، النفس من کتاب الشفاء، تحقیق آیه الله حسن زاده آملی، قم: مرکز النشر التابع لمکتب الإعلام الإسلامی.
تفتازانی، سعدالدین (1371)، شرح المقاصد، تحقیق عبدالرحمن عمیره، قم: شریف رضی، ج1.
سبزواری، ملاهادی (1384)، شرح المنظومه، تعلیقه آیه الله حسن حسن­زاده آملی، تهران: ناب، چاپ سوم، ج2.
سهروردی، شهاب­الدین یحیی (1380)، مجموعة مصنفات شیخ اشراق، تصحیح هانری کربن، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، چاپ سوم، ج2.
صدرالدین شیرازی، محمد بن ابراهیم (1416ق)، الحکمة المتعالیة فی الاسفار العقلیة الاربعة، مع تعلیقة آیة ­الله حسن­زاده، تهران: الطباعة و النشر التابعة لوزارة الثقافه و الارشاد الاسلامی، ج4.
طوسی، نصیرالدین (1405ق)، تلخیص المحصل (المعروف بنقد المحصل)، بیروت: دار الاضواء.
همو و فخرالدین رازی (1403ق)، شرحی الاشارات، قم: منشورات مکتبة آیه­الله المرعشی النجفی.
Brown, James Robert (1991), The laboratory of Mind: Thought Experiments in the Natural Science, London: Routledge.
Id. (1993), "Seeing the laws of nature" [author’s response to Norton, 1993]. Metascience, New series, vol. 3.
Id. (1999), Philosophy of Mathematics: An Introduction to the World of Proofs and Pictures, London: Routledge.
Id. (2002), "Peeking into Plato’s heaven", Manuscript prepared for Philosophy of Science Association Biennial Meeting, Milwaukee: Wisconsin.
Id. (2004), "Why thought experiments transcend Empiricism?", In Christopher Hitchcock (eds), Contemporary Debates of  Philosophy of Science, Blackwell Publishing.
Id. (2006)," The promise and perils of thought experiments" , Interchange,  Vol.37/1-2.
Cohen, Martin (2005), Wittgenstein’s Beetle and other classic Thought Experiments, Blackwell Publishing.
Duhem, Pierre (1954) The Aim and Structure of Physical Theory, Translated by P Wiener, Princeton, NJ: Princeton University Press.
Gendler, Tamar Szabo (2002), "Thought experiments", Encyclopedia of cognitive science, NY/ London: Nature/ Routledge.
Gale, Richard (1991), "On some pernicious thought experiments" , In: Horowitz and Massey (eds), Thought Experiments in Science and Philosophy, Savage, Md: Rowman and Littlefield.
Haggqvist, Soren (1996), Thought Experiments in Philosophy, Stockholm, Sweden: Almqvist and Wiksell.
Horowitz T. & Massey G. (eds) (1991) Thought Experiments in Science and Philosophy, Savage, MD: Rowman and Littlefield.
Mach, Ernst (1976), Knowledge and Error, Dordrecht: Reidel.
Norton, John (1991), "Thought experiments in Einstein’s work ", In: T. Horowitz & G. Massey (eds) , Thought Experiments in Science and Philosophy, Maryland: Rowman & Littlefield Publishers.
Id. (1993), "Seeing the laws of nature" [review of Brown, 1991]. Metascience, New series, vol. 3.
Id. (1996),"  Are thought experiments just what you thought?"  ,Canadian Journal of Philosophy, vol. 26.
Id. (2002)," On thought experiments: Is there more to the argument?", Manuscript prepared for 2002 Philosophy of Science Association Biennial Meeting, Milwaukee: Wisconsin.
Id. (2004), "Why thought experiments do not transcend Empiricism?", In: Christopher Hitchcock (eds), Contemporary Debates of  Philosophy of  Science, Blackwell Publishing.
Putnam, Hilary (1973), "Meaning and Reference", Journal of Philosophy, Vol. 70, No. 19.
Rescher, Nicholas (1991), "Thought experiments in pre-Socratic philosophy" , In: T. Horowitz &  G. Massey (eds), Thought Experiments in Science and Philosophy, Maryland: Rowman & Littlefield Publishers.
Scott, Sam (2000), "Dueling Theories: Thought experiments in cognitive science" , In: Lila R.Gleitman and Arvavid K.Joshi (eds), Proceeding of the Twenty- second Annual Conference of the Cognitive Science, Cognitive Science Society.
Sorensen, Roy (1992), Thought Experiments, Oxford: Oxford University Press.
Wilkes, Kathleen (1988), Real People, Oxford: Clarendon Press.
پژوهشنامه فلسفه دین (نامه حکمت)
دوره 7، شماره 2 - شماره پیاپی 2
آبان 1388
صفحه 129-152