دوگانه حقیقیه- خارجیه و نقش آن در برهان

شناسنامه علمی شماره

نویسندگان

1 استادیار گروه فلسفه و کلام، دانشگاه امام صادق (ع), تهران، ایران

2 کارشناس ارشد فلسفه و کلام، دانشگاه تهران، تهران، ایران

چکیده

هدف از نگارش این مقاله، بررسی کارکرد معرفتی قضایای حقیقیه و خارجیه در صناعت برهان، در سایۀ تأمّل در ضوابط و شرایط منطقی این قضایا است. در باب قضایای حقیقیه و خارجیه، دیدگاه­های متعددی ارائه شده است که دیدگاه مختار در پژوهش حاضر، بر مبنای تمایز این دو گزاره از حیث نحوۀ اقتران عقدین استوار است. اگر اقتران عقدالوضع و عقدالحمل در قضیة مسوّره به نحو لزومی باشد، قضیه حقیقیه است و اگر این ارتباط به نحو تصادفی باشد، قضیه خارجیه است. اعتقاد نگارنده آن است که شرایط قضایای برهانی را می­توان به وضوح، در قالب طبقه­بندی قضیۀ مسوّره به حقیقیه و خارجیه تبیین نمود که بر اساس آن روشن می­گردد تنها قضیه­ای که به لحاظ معرفتی در الگوی علم شناسی قدما قابل استفاده می­باشد، گزارۀ حقیقیه است.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Twofold Propositions, Factual-External, and Their Function in Demonstrative Argument

نویسندگان [English]

  • Reza Mohammadzadeh 1
  • Ahmad Abedi 2

1 Assistant Professor at the Department of Philosophy and Kalam, Imam Sadiq University, Tehran, Iran

2 MA of Philosophy and Kalam, University of Tehran, Tehran, Iran

چکیده [English]

The present article intends to explain, the epistemological function of factual and external propositions in demonstration figure in the shade of studying the logical conditions and rules of these propositions. About factual and external propositions various viewpoints have investigated, but the outlook in the present article is based on the difference of these propositions in the relation between the confirmation of the subject and the confirmation of the predicate. This relation in the factual proposition is essential but in the external proposition is accidental. This article urges the belief that the conditions of argument propositions are clearly found in the factual proposition. So only the factual proposition can be used in islamic logical method of scientific thought.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Triadic propositions
  • Factual proposition
  • External proposition
  • Mental proposition
  • Argument
  • The confirmation of the subject
  • Khunji
  • Tusi
ابراهیمی دینانی، غلام­حسین (1362)، وجود رابط و مستقل در فلسفة اسلامی، تهران: شرکت سهامی انتشار.
ابن­رشد، ابو الولید محمد بن احمد اندلسی (1982)، تلخیص کتاب البرهان، به کوشش محمود قاسم، مصر: الهیئه المصریه العامه للکتاب.
ابن­سینا، ابوعلی (1383)، الاشارات و التنبیهات، قم: نشر البلاغه، ج1.
همو (1405)، منطق الشفاء، به کوشش طه حسین باشا، قم: منشورات مکتبة آیه الله العظمی المرعشی النجفی، ج2و3.
ابن الترکه، صائن الدین علی بن محمد خجندی (1376)، المناهج فی المنطق، به کوشش ابراهیم دیباجی، تهران: مؤسسة مطالعات اسلامی دانشگاه تهران.
ابهری، اثیرالدین (1353)، تنزیل الأفکار، در: منطق و مباحث الفاظ، به کوشش مهدی محقق و توشی هیکو ایزوتسو، تهران: مؤسسة مطالعات اسلامی دانشگاه مک گیل کانادا با همکاری دانشگاه تهران.
همو (بی­تا)، کشف الحقائق فی تحریر الدقائق، تصویر نسخة خطی دارالکتب المصریه، ش162، میکرو فیلم دانشگاه تهران، ش ف 1345.
اخضری، عبدالرحمن (1380)، السلّم المنورق، به تصحیح اسماعیل زرونی، پایان نامة کارشناسی ارشد، به راهنمایی غلامرضا اعوانی، تهران: دانشکدة الهیات و معارف اسلامی دانشگاه تهران.
ارسطو (1980)، منطق ارسطو، به کوشش عبدالرحمن بدوی، بیروت: دارالقلم، ج2.
ارموی، سراج الدین (بی­تا- الف)، بیان الحق و لسان الصدق، تصویر نسخة خطی، میکرو فیلم کتابخانة ملک، ش 2843.
همو (بی­تا- ب)، مطالع الأنوار، در: شرح المطالع، قم: انتشارات کتبی نجفی.
آشتیانی، میرزا مهدی (1404)، تعلیقة رشیقة علی شرح منظومه السبزواری، قم: مرکز النشر لمکتب الإعلام الإسلامی.
انصاری، محمد بن جابر (1386)، تحفة السلاطین، مقدمه و تصحیح احد فرامرز قراملکی، تهران: مرکز پژوهشی میراث مکتوب.
بغدادی، ابوالبرکات (1357)، المعتبر فی الحکمه، الجزء الاول فی المنطق، حیدرآباد دکن: دائره المعارف العثمانیه.
بهمنیار بن مرزبان (1349)، التحصیل، به تصحیح مرتضی مطهری، تهران: دانشگاه تهران.
تفتازانی، سعدالدین (1412)، تهذیب المنطق، در: الحاشیه علی تهذیب المنطق، قم: موسسه النشر الإسلامی التابعه لجامعه المدرسین.
تهرانی، محمد بن یوسف بن حسین (1376)، نقدالأصول و تلخیص الفصول، به تصحیح محسن جاهد، پایان نامة کارشناسی ارشد، به راهنمایی احد فرامرز قراملکی، تهران: دانشکدة الهیات دانشگاه تهران.
جرجانی، میرسید شریف (بی­تا)، حاشیه بر تحریر القواعد المنطقیه، در: تحریر القواعد المنطقیه فی شرح الرسالة الشمسیة، و باسفله حاشیة للسید الشریف علی بن محمد الجرجانی، مصر: دار احیاء الکتب العربیه.
جیلانی، شیخ عبدالله (1353)، الرسالة المحیطة بتشکیکات فی القواعد المنطقیة، در: منطق و مباحث الفاظ، به تصحیح مهدی محقق و توشی هیکو ایزوتسو، تهران: مؤسسة مطالعات اسلامی دانشگاه مک گیل کانادا با همکاری دانشگاه تهران.
حسینی اعرج، محمدرضا (1353)، الأرجوزه فی المنطق، در: منطق و مباحث الفاظ، به تصحیح مهدی محقق و توشی هیکو ایزوتسو، تهران: مؤسسة مطالعات اسلامی دانشگاه مک گیل کانادا با همکاری دانشگاه تهران.
حلّی، ابومنصور حسن بن مطهر (1379)، الاسرار الخفیّه فی العلوم العقلیّه، قم: دفتر تبلیغات اسلامی حوزة علمیه قم.
همو (1381)، الجوهر النضید فی شرح منطق التجرید، به تصحیح محسن بیدارفر، قم: بیدار.
همو (1412)، القواعد الجلیّه فی شرح الرساله الشمسیّه، به کوشش فارس حسون تبریزیان، قم: موسسة النشر الاسلامی.
همو (1425)، کشف المراد فی شرح تجرید الاعتقاد، به تصحیح حسن حسن آملی، قم: موسسة النشر الاسلامی.
همو (1382)، مراصد التدقیق و مقاصد التحقیق، به تصحیح محمد غفوری فرد، پایان نامة کارشناسی ارشد، به راهنمایی عبدالله نورانی، تهران: دانشکده الهیات و معارف اسلامی دانشگاه تهران.
خونجی، افضل الدین محمد بن نام­آور (بی­تا)، کشف الأسرار عن غوامض الأفکار، تصویر نسخه خطی، دارالکتب المصریة، ش162.
دشتکی شیرازی، غیاث الدین منصور (1374)، معیار العرفان، به کوشش وجیهه حسینی­فر، پایان نامة کارشناسی ارشد، به راهنمایی مقصود محمدی، کرج: دانشگاه آزاد اسلامی واحد کرج.
دوانی، جلال الدین (1381)، الحاشیة علی تهذیب المنطق، به تصحیح محمد وحیدیان اردکان، پایان نامة کارشناسی ارشد، به راهنمایی عبدالله نورانی، تهران: دانشکده الهیات و معارف اسلامی دانشگاه تهران.
همو (بی­تا)، الحاشیه علی حاشیه الشریف الجرجانی علی تحریر القواعد المنطقیّه، ضمیمة شروح الشمسیه، مجموعة حواشٍ و تعلیقات، بیروت: شرکة شمس الشروق.
رازی، فخرالدین ابن خطیب (1400)، شرح عیون الحکمه، به تصحیح احمد حجازی احمدالسقا، مصر: مکتبه الانجلو المصریّه، ج1.
همو (1381)، منطق الملخّص، به تصحیح احد فرامرز قراملکی و آدینه اصغری نژاد، تهران: دانشگاه امام صادق(ع).
رازی، قطب الدین (بی­تا- الف)، شرح المطالع [ لوامع الأسرار فی شرح مطالع الأنوار]، قم: انتشارات کتبی نجفی.
همو (بی­تا- ب)، تحریر القواعد المنطقیّه فی شرح الرساله الشمسیّه، مصر: دار احیاء الکتب العربیه.
همو (1383)، المحاکمات، در: شرح الاشارات و التنبیهات، قم: نشر البلاغه، ج1.
سبزواری، ملاهادی (1369- الف)، شرح المنظومه، قسم المنطق المسمی بـ«اللئالی المنتظمه» و شرحها، به تصحیح حسن حسن زاده آملی، تهران: نشر ناب، ج1.
همو (1369- ب)، شرح غررالفرائد، به اهتمام مهدی محقق و توشی­هیکو ایزوتسو، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
شهابی، محمود (1361)، رهبر خرد (قسمت منطقیات)، تهران: کتاب فروشی خیام.
شهرزوری، شمس الدین محمد بن محمود (1383)، رسائل الشجره الالهیّه فی علوم الحقائق الربانیّه، به تصحیح نجفقلی حبیبی، تهران: موسسه پژوهشی حکمت و فلسفه ایران.
شیخ­زاده کلنبوی، اسمعیل بن مصطفی (1347)، البرهان، به تصحیح فرج الله زکی الکردی، مصر: مطبعة السعادة.
شیرازی، صدرالدین محمد بن ابراهیم (1378)، التنقیح، مقدمة احد فرامرز قراملکی، تهران: بنیاد حکمت صدرا.
همو (1981)، الحکمه المتعالیه فی الأسفار العقلیه الأربعه، بیروت: دار احیاء التراث العربی، ج1.
شیرازی، قطب الدین محمود بن مسعود (1369)، درّه التاج لغرّه الدباج، به کوشش سید محمد مشکوه، تهران: حکمت، ج1.
طباطبایی، سید محمدحسین (1371)، برهان، به تصحیح و تعلیق مهدی قوام صفری، قم: مرکز انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی.
طوسی، نصیرالدین (1361)، اساس الاقتباس، به تصحیح مدرس رضوی، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
همو (1425)، تجرید الإعتقاد، در: کشف المراد، به تصحیح حسن حسن زادة آملی، قم: مؤسسه النشر الإسلامی.
همو (1353)، تعدیل المعیار فی نقد تنزیل الافکار، در: منطق و مباحث الفاظ، به اهتمام مهدی محقق و توشی­هیکو ایزوتسو، تهران: موسسه مطالعات اسلامی دانشگاه مک گیل کانادا با همکاری دانشگاه تهران.
همو (1383)، شرح الإشارات [ حل معضلات الإشارات]، قم: نشر البلاغه، ج1.
عسکر الحسینی (1382)، الکفایه المنطقیّه فی شرح الاشراقات الصدریّه، به تصحیح شهناز شایان­فر، پایان نامه کارشناسی ارشد، به راهنمایی عبدالله نورانی، تهران: دانشکده الهیات و معارف اسلامی دانشگاه تهران.
فارابی، ابونصر (1409)، المنطقیات، به کوشش محمدتقی دانش­پژوه، قم: مکتبة آیه­الله مرعشی نجفی، ج1.
همو (1404)، الألفاظ المستعمله فی المنطق، به تصحیح محسن مهدی، قم: مکتبه الزهراء.
فاضل هندی، بهاء الدین محمد ابن تاج الدین حسن اصفهانی (1377)، حکمت خاقانیه، مقدمة غلام­حسین ابراهیمی دینانی، تهران: دفتر نشر میراث مکتوب.
فرامرز قراملکی، احد (1373- الف)، الإشارات و التنبیهات؛ سرآغاز منطق نگاری دوبخشی، آینة پژوهش، ش24.
همو (1373- ب)، تحلیل قضایا، پایان نامه دکتری، به راهنمایی ضیاء موحد، تهران: دانشکده الهیات و معارف اسلامی دانشگاه تهران.
همو (1381)، منطق، ج 1، تهران: دانشگاه پیام نور.
فرصت حسینی شیرازی، محمد نصر (1322)، اشکال المیزان، بمبئی: مطبع ناصری.
کاتبی قزوینی، نجم الدین (1386)، منطق العین یا عین القواعد فی فنّ المنطق، (مقاله اول و دوم)، به تصحیح فاطمه جعفریان، پایان نامه کارشناسی ارشد، به راهنمایی احد فرامرز قراملکی، تهران: دانشکده الهیات و معارف اسلامی دانشگاه تهران.
همو (بی­تا- الف)، جامع الدقائق فی کشف الحقائق، تصویر نسخة خطی، مجموعة میکرو فیلم دانشگاه تهران، ش 1345ش.
همو (بی­تا- ب)، الرساله الشمسیّه، ضمیمة شروح شمسیّه، مجموعه حواشٍ و شروح، بیروت: شرکه شمس الشروق.
کاشف الغطاء، علی (1411)، نقد الآراء المنطقیّه، بیروت: موسسة النعمان، ج2.
گودمن، نیلسون (1379)، مسئلة شرطی­های خلاف واقع، ترجمة رضا گندمی نصرآبادی، نامة مفید، ش24.
گیلانی، ملاشمساء (1374)، رسالة فی اقسام القضایا، به کوشش علی­رضا مباشر امینی، پایان­نامة کارشناسی ارشد، به راهنمایی عبدالله نورانی، تهران: دانشکدة الهیات و معارف اسلامی دانشگاه تهران.
مصباح یزدی، محمدتقی (1384)، شرح برهان شفاء، قم: مرکز انتشارات موسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی(ره).
مظفر، محمدرضا (1383)، المنطق، قم: انتشارات اسماعیلیان.
یزدی، ملا عبدالله (1412)، الحاشیه علی تهذیب المنطق، قم: مؤسسة النشر الإسلامی.
Resher, Nicholas (1964), The Development of Arabic logic, Pittsburgh: University of Pittsburgh Press.