پژوهشنامه فلسفه دین (نامه حکمت)

تفسیرهای گوناگون از دوگانگی حقیقت

شناسنامه علمی شماره

نویسندگان

1 عضو هیئت علمی موسسه آموزشی- پژوهشی امام خمینی، تهران، ایران

2 دانشیار گروه فلسفه و کلام، دانشگاه قم، قم، ایران

چکیده

در قرن سیزدهم میلادی، برخی از اصحاب کلیسا نظریه‌ای را به پیروان لاتینی ابن‌رشد دربارة «رابطة میان آموزه‌های دینی و فلسفی» نسبت دادند که امروزه، به نظریة «حقیقت دوگانه» (مضاعف) معروف شده است. با نگاهی به سخنان ابن‌رشد و ابن‌رشدیان و با تحلیل مفهوم دوگانگی حقیقت و با بهره‌گیری از سخنان کسانی که به بررسی نظریة یاد شده پرداخته‌اند، می‌توان دربارة مقصود از این دوگانگی، احتمالات هفت‌گانه‌ای را مطرح ساخت که در ذیل چهار عنوان کلّی قرار می‌گیرند: دوگانگی هستی‌شناسانه، دوگانگی معرفت‌شناسانه، دوگانگی زبان‌شناسانه، و دوگانگی عمل‌گرایانه.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Various Interpretations of Double Truth

نویسندگان [English]

  • Hasan Yosefian 1
  • Mohsen Javadi 2

1 Faculty Member of The Imam Khomeini Education and Research Institute, Tehran, Iran

2 Associate Professor at the Department of Philosophy and Kalam, University of Qom, Qom, Iran

چکیده [English]

In the years 1270 and 1277, some of the church authorities attributed a theory to Averroists (the Latin followers of Ibn Rushd) which we know as "Double Truth" theory nowadays. Church interpretation of the theory is this: Two contrary truths (one religious another philosophical) can be admitted simultaneously. Studying Averroes and Averroists's teachings, analyzing the very notion of duality of truth, and getting benefit from the works of those who studied the theory, we may distinguish seven meanings for "double truth" which can be categorized in four types: ontological, epistemological, linguistic, and pragmatic duality.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Religious truth
  • Philosophical truth
  • Duality of truth
  • Ibn Rushd
  • Averroists
آربری، آرتور جان (1372)، عقل و وحی از نظر متفکّران اسلامی، ترجمة حسن جوادی، تهران: امیر کبیر، چاپ دوم.
ابراهیمی دینانی، غلامحسین (1376)، ماجرای فکر فلسفی در جهان اسلام، تهران: طرح نو، ج1.
ابن‌ ابی‌جمهور الاحسائی، محمد بن علی (1405)، عوالی اللئالی العزیزیة فی الاحادیث الدینیّة، تحقیق مجتبی العراقی، قم: مطبعة سیدالشهداء، ج4.
ابن‌حبان، محمد (1414)، صحیح ابن‌حبان، بترتیب ابن‌بلبان، تحقیق شعیب الارنؤوط، بیروت: مؤسسة الرسالة، الطبعة الثانیة، ج1.
ابن‌رشد، ابوالولید محمد (1997)، فصل ‌المقال فی تقریر ما بین الشریعة و الحکمة من الاتّصال، تحقیق محمد عابد الجابری، بیروت: مرکز دراسات الوحدة العربیة.
ابن‌عساکر، علی بن الحسن (1421)، تاریخ دمشق الکبیر، تحقیق علی عاشور الجنوبی، بیروت: دار احیاء التراث العربی، ج45.
ابونعیم الاصبهانی، احمد بن عبدالله (1407)، حلیة الاولیاء و طبقات الاصفیاء، بیروت: دار الکتاب العربی، الطبعة الخامسة، ج1.
ابویعلی الموصلی، احمد بن علی (1407)، مسند ابی‌یعلی، تحقیق حسین سلیم اسد، دمشق: دار المأمون للتراث، ج9. (در نرم‌افزار مکتبة اهل‌البیت)
استیور، دان. آر (1380)، فلسفة زبان دینی، ترجمة حسین نوروزی، تبریز: مؤسسة تحقیقاتی علوم انسانی.
الایجی، عضدالدین (بی‌تا)، المواقف فی علم الکلام، بیروت: عالم الکتب.
التوحیدی، ابوحیان (بی‌تا)، الامتاع و المؤانسة، تصحیح احمد امین و احمد الزین، قم: منشورات الشریف الرضی، ج2.
پترسون، مایکل و دیگران (1379)، عقل و اعتقاد دینی، ترجمة احمد نراقی و ابراهیم سلطانی، تهران: طرح نو، چاپ سوم.
جوادی آملی، عبدالله (1378)، تسنیم، قم: اسراء، ج3.
الخضیری، زینب محمود، (1985)، اثر ابن‌رشد فی فلسفة العصور الوسطی، بیروت: دار التنویر، الطبعة الثانیة.
روزنتال، م. و ب. یودین (2006)، الموسوعة الفلسفیة، ترجمة سمیر کرم، بیروت: دار الطلیعة، الطبعة الثانیة.
ژیلسون، اتین (1371)، عقل و وحی در قرون وسطی، ترجمة شهرام پازوکی، تهران: مؤسسة مطالعات و تحقیقات فرهنگی.
السیوطی، جلال‌الدین (1416)، الاتقان فی علوم القرآن، تحقیق مصطفی دیب البغا، بیروت و دمشق: دار ابن‌کثیر، الطبعة الثالثة، ج2.
شریفی، احمدحسین (1387)، معیار ثبوتی صدق قضایا، قم: مؤسسة آموزشی و پژوهشی امام خمینی.
همو و یوسفیان، حسن (1386)، عقل و وحی، تهران: پژوهشگاه فرهنگ و اندیشة اسلامی، چاپ پنجم.
الطباطبائی، محمدحسین (1393)، المیزان فی تفسیر القرآن، قم: مؤسسة اسماعیلیان، الطبعة الثالثة، ج3.
الطبرانی، سلیمان بن احمد (1406)، المعجم الکبیر، تحقیق حمدی عبدالمجید السلفی، بیروت: دار احیاء التراث العربی، الطبعة الثانیة، ج10.
الطبلاوی، محمود سعد (1409)، موقف ابن‌تیمیة من فلسفة ابن‌رشد، مصر: مطبعة الامانة.
غزالی، محمد (1361)، کیمیای سعادت، با مقدمة محمد عباسی، تهران: انتشارات طلوع و زرین.
الکلینی، محمد بن یعقوب (بی‌تا)، الکافی، تهران: دار الکتب الاسلامیه، 4 مجلّد.
مصباح یزدی، محمدتقی (1367)، معارف قرآن (خداشناسی، کیهان‌شناسی، انسان‌شناسی)، قم: مؤسسة در راه حقّ.
مولوی، جلال‌الدین محمد (1375)، مثنوی معنوی، تصحیح قوام‌الدین خرّمشاهی، تهران: انتشارات ناهید.
هات، جان. اف (1382)، علم و دین از تعارض تا گفت‌وگو، ترجمة بتول نجفی، قم: طه.
هاک، سوزان (1382)، فلسفة منطق، ترجمة محمدعلی حجتی، قم: طه.
الهیثمی، نورالدین علی بن ابی‌بکر (1967)، مجمع الزوائد و منبع الفوائد، بیروت: دار الکتاب، الطبعة الثانیة، ج7.
هیک، جان (1376)، فلسفة دین، ترجمة بهزاد سالکی، تهران: انتشارات بین‏المللی الهدی.
یثربی، سیدیحیی (1366)، فلسفة عرفان، قم: دفتر تبلیغات اسلامی.
Aquinas, Thomas (2006), Summa Theologiæ (Latin text and English translation), Cambridge: Cambridge University Press, vol. 1.
Barbour, Ian (1991), Religion in an Age of Science, New York: HarperCollins Publishers.
Copleston, Frederick (1985), A History of Philosophy, New York & London: Doubleday, vol. 2.
Lewis, H. D (1965), Philosophy of Religion, London: The English University Press.
Marenbon, John (1987), Later Medieval Philosophy, London & New York: Routledge & Kegan Paul.
McInerny, Ralph (1993), Aquinas Against the Averroist: On There Being Only One Intellect, USA: Purdue University Press.
Pine, Martin (1973): “Double Truth”, Dictionary of the History of Ideas, Philip P. Wiener (ed.), New York: Scribeners, vol. 2.
Zedler, B. H, “Double Truth, Theory of”: New Catholic Encyclopedia, vol. 4.
پژوهشنامه فلسفه دین (نامه حکمت)
دوره 8، شماره 1 - شماره پیاپی 1
اردیبهشت 1389
صفحه 53-75