پژوهشنامه فلسفه دین (نامه حکمت)

ویتگنشتاین؛ انکار زبان خصوصی و مسئلة ایمان دینی

شناسنامه علمی شماره

نویسنده

استادیار دانشگاه تهران، پردیس قم، قم، ایران

چکیده

کسی که از لابه‌لای تفکّر او در «رساله»، پوزیتیویزم منطقی سر بر آورد، همو نیز ضربة نهایی را به پیکرۀ پوزیتیویزم وارد ساخت. ویتگنشتاین، با نقد نظرگاه فلسفی خود در «رساله» دربارة زبان، راه را برای نجات باور دینی از چنبرۀ خشک و تنگ اصل تحقیق پوزیتیویستی فراهم ساخت. گرچه در آثار متأخر ویتگنشتاین، دین چندان نقشی ندارد؛ اما اشارات و تلویحات گاه‌گاه او به دین، در لابه‌لای سخنرانی‌ها و گفت­وگوها، چنان تصویر مؤثّری از دین ترسیم کرد که عده‌ای سخن از اصالت ایمان ویتگنشتاین به میان آورده‌اند. در این مقاله، نشان داده شده که انکار زبان خصوصی، به عنوان یک مبنای فلسفی، راهی در تفسیر و تبیین زبان فراروی ویتگنشتاین نهاده است که می­تواند به جای بیان‌ناپذیری گزاره‌های دینی در «رساله»، تصوّر دیگری عرضه کند و از نقش «خدا»، «گناه» و ... سخن بگوید. بیان تأثیرگذار و نافذ ویتگنشتاین در انکار زبان خصوصی و تشبیه زبان به بازی، به عنوان فعالیّتی انسانی و قاعده‌مند، توانست انحصار زبان در صورت واقع‌نما و علمی را در هم شکند و برای صورت‌های دیگر زبانی نیز اهمیّت و معنا قائل شود.
گرچه بعضی محقّقان، نظرگاه ویتگنشتاین در باب باور دینی را «اصالت ایمان ویتگنشتاین» نامیدند؛ ولی این مقاله نشان می­دهد که انتشار آثار بعدی ویتگنشتاین، نشان از آن دارد که دیدگاه وی به درستی تعبیر نشده است

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Wittgenstein: Private Language and Religious Faith

نویسنده [English]

  • Mohammad Ali Abdollahi

Assistant Professor of University of Tehran, Qom Campus, Qom, Iran

چکیده [English]

It is clear that the logical positivism is result of Tractatus Logico-Philosophicus. But Wittgenstein’s critique of his opinion about language in Philosophical Investigations opened the way for religion be free from the positivistic reductionism. Although religion has not play role in Wittgenstein’s later works but his remarks about religion in his lectures and conversations was effective so that someone speak of "Wittgenstein’s fideism".
In this assay, I show that Wittgenstein’s argument on the impossibility of private language as a philosophical basis how can instate of inexpressibility of religious statements explains the role of concept of God in the human life.
After Wittgenstein’s death, although, some introduce his opinion as "fideism", but I show that, according to the works, this interpretation is wrong.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Private Language
  • Fideism
  • Language Game
  • Form of Life
  • Wittgenstein
آیر، ا. ج (1384)، زبان، حقیقت و منطق، ترجمۀ منوچهر بزرگمهر، تهران: انتشارات شفیعی.
اکبری، رضا (1384)، ایمان‌گروی: نظریات کرکگور، ویتگنشتاین و پلانتینگا، قم: پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی.
باربور، ایان (1374)، علم و دین، ترجمۀ بهاء‌الدین خرمشاهی، تهران: مرکز نشر دانشگاهی.
حسینی، مالک (1389)، ویتگنشتاین و حکمت، تهران: هرمس.
مالکم، نورمن (1383)، ویتگنشتاین: دیدگاه دینی، ترجمۀ محمدهادی طلعتی، قم: دانشگاه مفید.
مگی، برایان (1372)، فلاسفۀ بزرگ، ترجمۀ عزت‌الله فولادوند، تهران: خوارزمی.
ویتگنشتاین، لودویگ (1388)، دربارۀ اخلاق و دین، تدوین و ترجمۀ مالک حسینی و بابک عباسی، تهران: هرمس.
هادسون، ویلیام دانالد (1388)، لودویگ ویتگنشتاین: ربط فلسفۀ او به باور دینی، ترجمۀ مصطفی ملکیان، تهران: نگاه معاصر.
هکر، پیتر (1382)، ماهیّت بشر از دیدگاه ویتگنشتاین، ترجمۀ سهراب علوی‌نیا، تهران: هرمس.
Amesbury, Richard (2009), "Fideism", Stanford Encyclopedia of Philosophy, http://Plato.stanford.edu/entries/fideism.
Glock, Hans-Johann (1996), a Wittgenstein Dictionary, Oxford: Blackwell.
Kenny, Anthony (1973), Wittgenstein, Oxford: Blackwell.
Litwack, Eric. B (2009), Wittgenstein and Value: The Quest for Meaning, continuum.
Wittgenstein, Ludwig (1922), Tractatus Logico-Philosophicus, trans. D.F. Pears and B.F. McGuinness, New York: Humanities Press.
Ibid (1953), Philosophical Investigations, trans. G. E. M. Anscombe, Oxford: Blackwell.
پژوهشنامه فلسفه دین (نامه حکمت)
دوره 9، شماره 2 - شماره پیاپی 2
آبان 1390
صفحه 65-79