پژوهشنامه فلسفه دین (نامه حکمت)

اصل سنخیّت از دیدگاه فخر رازی و خواجة طوسی

شناسنامه علمی شماره

نویسندگان

1 دانشیار گروه فلسفه و کلام اسلامی، دانشگاه فردوسی، مشهد، ایران

2 دانشجوی کارشناسی ارشد فلسفه و حکمت اسلامی، ایران

چکیده

فخر رازی سنخیّت میان خدای متعال و مخلوقات را به دلیل اشتراک میان واجب­الوجود و ممکن­الوجود و محدود شدن قدرت الهی انکار می‌کند و آن را با مقام تنزیه خدای متعال در تعارض می­داند؛ ولی خواجة طوسی در آثار فلسفی خود، به دفاع از قاعدة «الواحد» بر مبنای اصل سنخیّت پرداخته و اعتقاد به اصل سنخیّت، به خوبی از عبارات وی برداشت می­شود. اما او در نگاه عرفانی خود، به گونة دیگری دربارة قاعدة «الواحد» سخن می­گوید و معتقد است تبیین کثرت­های جهان و ارتباط آن­ها با خدای متعال و پرسش از سنخیّت میان آن­ها، فرع بر صدور حقیقی کثرت­ها از خداوند است؛ و در این­ باره، هر کسی از ظنّ خود آن می­گوید که شایستة خود اوست، نه شایستة خدای متعال.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Similarity Principle from the Viewpoint of Fakhr Razi and Khaje Nasir Tusi

نویسندگان [English]

  • Sayyed Morteza Hosseini Shahrudi 1
  • Fatemeh Estesnaii 2

1 Associate Professor at the Department of Islamic Philosophy and Kalam, Ferdowsi University of Mashhad, Mashhad,, Iran

2 MA of Islamic Philosophy and Hikmah, Iran

چکیده [English]

Fakhr Razi denies authenticity between God Almighty and the creatures because of the subscription between God and creatures may limit the divine power and It is incompatible with the transcendence of God Almighty, but khaje Tusi in his philosophical Works, based on similarity principle has defend the rule "Alwahid" And belief in the principle of similarity from His words will be taken. On the mystical view he has another Sight about that rule. He believes that the Explanation of multiplicity of the universe and Their relationship with God Almighty and Question of similarity among them, Interest on the principle that multiplicity really comes from God and here anyone says their own suspicions of what his own good, not worthy of God Almighty.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Cause
  • Effect
  • Similarity
  • Principle of Alwahid
  • Fakhr Razi
  • Nasir-addin Tusi
قرآن کریم
آشتیانی، سید جلال­الدین (1351)، منتخباتی از آثار حکمای الهی ایران از عصر میرداماد و میرفندرسکی تا زمان حاضر، تهران: انستیتو ایران و فرانسه، ج1.
ابراهیمی دینانی، غلامحسین (1380)، قواعد کلّی فلسفی در فلسفة اسلامی، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، ج3.
ابن­سینا، حسین بن عبدالله (1375)، الإشارات و التنبیهات، با شرح خواجة طوسی و قطب­الدین رازی، قم: نشر البلاغه، چاپ اوّل، ج3.
جوادی آملی، عبدالله (1368)، شرح حکمت متعالیه اسفار اربعه، تهران: انتشارات الزهراء، ج6.
همو (1372)، تحریر تمهید القواعد، تهران: انتشارات الزهراء، چاپ اوّل.
همو (1382)، رحیق مختوم (شرح حکمت متعالیه)، قم: مرکز نشر اسراء، چاپ دوم، ج2.
حاجیان، مهدی (1385)، «مبانی قاعدة الواحد و اصل سنخیّت»، نقد و نظر، دورة یازدهم، ش 1-2.
رازی، فخرالدین (1341)، البراهین در علم کلام، مقدمه و تصحیح سید محمّدباقر سبزواری، تهران: دانشگاه تهران، ج1.
همو (1353)، الأربعین فی أصول الدین، هند: مطبوعات دائرة المعارف العثمانیة، چاپ اوّل.
همو (1378)، المحصّل، تقدیم و تحقیق حسین آتای، قم: انتشارات الشریف الرضی، چاپ اوّل.
همو (1407)، المطالب العالیة من العلم الإلهی، تحقیق احمد حجازی سقا، بیروت: دار الکتاب العربی، ج 1-2.
همو (1966)، المباحث المشرقیة فی علم الهیات و الطبیعیات، تهران: مکتبة الاسدی، ج1-2.
همو (بی­تا- الف)، التفسیر الکبیر، بیروت: دار احیاء التراث العربی، چاپ سوم، ج21.
همو (بی­تا- ب)، معالم أصول الدین، مقدمه طه عبدالروؤف سعد، مصر: المکتبة الأزهریة للتراث.
زنوزی، عبدالله (1361)، لمعات الهیه، مقدمه و تصحیح سید جلال­الدین آشتیانی، تهران: مؤسسة مطالعات و تحقیقات فرهنگی، چاپ دوم.
شعرانی، ابوالحسن (1356)، ترجمه و شرح فارسی کشف المراد، تهران: کتابفروشی اسلامیه.
صدرالدین شیرازی، محمّد (1388)، الشواهد الربوبیة فی المناهج السلوکیة، با حواشی حکیم سبزواری، مقدمه، تصحیح و تعلیق سید جلال­الدین آشتیانی، قم: بوستان کتاب، چاپ پنجم.
همو (1423)، الحکمة المتعالیة فی الاسفار العقلیة الاربعة، بیروت: دار احیاء التراث العربی، 9ج.
صادق­زاده قمصری، فاطمه (1388)، «قاعدة الواحد و نظام علّی از دیدگاه ابن­سینا و محقّق طوسی»، حکمت سینوی، دورة سیزدهم، ش 41.
طباطبایی، سید محمدحسین (بی­تا)، نهایة الحکمة، قم: دار التبلیغ اسلامی.
نصیرالدین طوسی، محمد (1335)، فصول، ترجمة محمد بن علی گرگانی، مصحّح محمّدتقی دانش­پژوه، تهران: دانشگاه تهران.
همو (1359)، تلخیص المحصّل (نقد المحصّل)، بانضمام رسائل و فوائد کلامی، باهتمام عبدالله نورانی، تهران: مؤسسه مطالعات اسلامی دانشگاه مک­گیل؛ دانشگاه تهران.
همو (1363)، تصوّرات یا روضة التسلیم، تصحیح ولادیمر ایوانف، تهران: نشر جامی.
همو (1380)، مصارع المصارع، ترجمة سید محسن میری، تهران: انتشارات حکمت.
عشاقی اصفهانی، حسین (1385)، «استواری قاعدة الواحد و پایه­های نظری آن»، نقد و نظر، دوره یازدهم، ش 1-2.
غزالی، ابوحامد محمد (بی­تا)، تهافت الفلاسفه، تحقیق سلیمان دنیا، قاهره: دار المعارف.
قدردان قراملکی، محمدحسن (1375)، اصل علیّت در فلسفه و کلام (تحلیلی از نظریات متفکران و فیزیک­دانان غرب و متکلّمان اسلامی)، قم: دفتر تبلیغات اسلامی، چاپ اول.
قراملکی، احد فرامرز (1382)، «نقش روش­شناختی قاعدة الواحد»، خردنامة صدرا، ش 33.
لاهیجی، عبدالرزاق (1384)، شوارق الإلهام فی شرح تجرید الکلام، تحقیق اکبر اسد علی­زاده، قم: مؤسسة الامام الصادق(ع)، چاپ اوّل، ج2.
مجلسی، محمدباقر (1403)، بحار الانوار، بیروت: دار احیاء التراث العربی، ج66.
مطهری، مرتضی (1386)، پاورقی اصول فلسفه و روش رئالیسم، تهران: انتشارات صدرا، ج3.
یثربی، سیدیحیی (1384)، «نقدی بر قاعدة الواحد و اصل سنخیّت»، نقد و نظر، دورة دهم، ش 1-2.
پژوهشنامه فلسفه دین (نامه حکمت)
دوره 9، شماره 1 - شماره پیاپی 1
اردیبهشت 1390
صفحه 71-94