پژوهشنامه فلسفه دین (نامه حکمت)

تبیین پارادایمِ پژوهشی «حیات طیبه» با تأکید بر آرای علامه طباطبایی

نوع مقاله : پژوهشی

نویسندگان

1 دانش آموخته دکتری علوم سیاسی، دانشگاه امام صادق علیه السلام، تهران، ایران.

2 استاد گروه اندیشه سیاسی، دانشگاه امام صادق علیه السلام، تهران، ایران.

3 دانشیار گروه اندیشه سیاسی، دانشگاه امام صادق علیه السلام، تهران، ایران.

4 استادیار گروه سیاست‌گذاری و حکمرانی، دانشگاه امام صادق علیه السلام، تهران، ایران.

چکیده

حیات طیبه احیا حیاتی حقیقى، جدید، بالا و والاتر از حیات عمومى است که آثار تکوینی به همراه دارد. این مفهوم قرآنی می‌تواند بر انگاره‌های پیشرفت، بهروزی و خوشبختی دلالت کند. این انگاره‌ها در دنیای مدرن امروز، سامان‌بخش ساحت‌های متنوّع فعالیّت فردی، خانوادگی، اجتماعی و سیاسی هستند. به‌کارگیری گستردة حیات طیبه با دلالت‌های مختلف، موجب آشفتگی مفهومی و سرگردانی پژوهشگران در کاربست اصولی آن می‌شود. پارادایم پژوهشی به‌مثابه یک رویکرد با ایجاد بستری برای درک ماهیت دانش و روش‌های تولید آن، به محققان کمک می‌کند تا مفروضات و باورهای اساسی که به پژوهش آنها شکل می‌دهد را شناسایی کنند. بر این اساس هدف اصلی این پژوهش، تبیین چیستی پارادایم پژوهشی حیات طیبه مبتنی بر آرای علامه طباطبایی از طریق روش تفسیر متن‌محور و جمع‌آوری داده اسنادی است. پارادایم پژوهشی حیات طیبه با توجه به چهار عنصرِ هستی‌شناسی، ارزش‌شناسی، معرفت‌شناسی و روش‌شناسی مبتنی بر آرای علامه طباطبایی پی‌ریزی شد و نمایان گشت که حیات طیبه در ساحت هستی‌شناسی از طریق سیر تدریجی در عوالم سه‌گانه (از ماده تا مثال و عقل) در قوس صعود محقق می‌شود. از منظر ارزش‌شناسی، ارزش نهایی این حیات در تحقق مقام خلیفه الهی نهفته است که با ایمان و عمل صالح و با درنظرگیری اصل تاروپودگی در حوزه روش‌شناسی به دست می‌آید. از نگاه معرفت‌شناسی نیز، درک و تحصیل این حیات، مشروط به سیر وجودی نفس و اعتباریات عملی است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

عنوان مقاله [English]

Exploring the Research Paradigm of “Al-Hayat al-Tayyiba” in Light of Muhammad Husayn Tabatabaʾi’s Thought

نویسندگان [English]

  • Ebrahim Kimiyaei Devin 1
  • Farshad Shariat 2
  • Mohammadreza Tabatabaei 3
  • Omid Shafiei Ghahfarokhi 4

1 Ph.D. Graduate in Political Science, Imam Sadiq University, Tehran, Iran.

2 Professor, Department of Political Thought, Imam Sadiq University, Tehran, Iran.

3 Associate Professor, Department of Political Thought, Imam Sadiq University, Tehran, Iran.

4 Assistant Professor, Department of Governance and Policy-Making, Imam Sadiq University, Tehran, Iran.

چکیده [English]

“Al-Hayat al-Tayyiba” (the Qurʾanic concept of a pure life) represents a higher, genuine, and elevated form of existence, surpassing ordinary life and carrying ontological implications. This concept can inform notions of progress, well-being, and happiness, which in today’s modern world structure diverse realms of individual, familial, social, and political activities. However, the extensive and varied application of this concept has led to conceptual ambiguity, complicating its systematic use by researchers. A research paradigm provides a framework for understanding the nature of knowledge and the methods of its production, enabling researchers to identify the fundamental assumptions and beliefs shaping their inquiry. Accordingly, the main objective of this study is to explicate the research paradigm of al-Hayat al-Tayyiba based on the thought of Muhammad Husayn Tabatabaʾi, using a text-oriented hermeneutic approach and documentary data collection. The research paradigm of al-Hayat al-Tayyiba was developed along four elements: ontology, axiology, epistemology, and methodology. Ontologically, al-Hayat al-Tayyiba actualizes through a gradual ascent across the three realms of existence—from the material, through the imaginal, to the intellectual. Axiologically, the ultimate value of this life lies in the realization of the station of Divine Vicegerency (khalīfa Allah). Epistemologically, comprehension and attainment of this life are contingent upon the soul’s existential journey and the exercise of practical mental constructs (iʿtibāriyāt). Methodologically, faith and righteous deeds constitute the two fundamental pillars for actualizing al-Hayat al-Tayyiba. However, the manner and process of actualization are also contingent upon the principle of contextual embeddedness.

کلیدواژه‌ها [English]

  • research paradigm
  • al-Hayat al-Tayyiba
  • Muhammad Husayn Tabatabaʾi
  • Qurʾan
قرآن کریم.
احمدی، بابک. 1375. ساختار و تأویل متن. تهران: نشر مرکز.
اکبری، مرتضی، و فاطمه السادات غفوریان. ۱۳۹۴. تحلیل داده‌های کیفی با استفاده از نرم‌افزار Atlas.ti. تهران: چاپ و انتشارات دانشگاه تهران.
باقری دولت‌آبادی، علی، و محمد باقری. ۱۳۹۴. «حیات طیبه و شاخص‌های آن در شبکۀ مفهومی توسعۀ سیاسی در قرآن.» پژوهش‌های سیاست اسلامی  3(7): 11-36.
سبحانی، جعفر. ۱۳۸۵. هرمنوتیک. قم: انتشارات توحید.
سلطانی، اسحاق. ۱۳۹۹. رهیافتی به نظریه قرآنی آزادی (با تأکید بر آراء علامه طباطبایی). رسالۀ دکتری منتشرنشده، استاد راهنما: منصور میراحمدی. تهران: دانشگاه شهید بهشتی.
حاجی‌صادقی، عبدالله، و ابوالقاسم بخشیان. ۱۳۹۳. «مفهوم شناسی و حقیقت یابی حیات طیبه از منظر قرآن.» انسان‌پژوهی دینی  11(31): 165-185.
خسروپناه، عبدالحسین، و حسن پناهی‌آزاد. نظام معرفت‌شناسی صدرایی. تهران: انتشارات پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی.
درخشه، جلال، و حمیدرضا تبشیری. ۱۳۹۹. «تحلیل مؤلفه‌های «حیات طیّبه» در اندیشۀ سیاسی نوصدرائیان (با تاکید بر آراء شهید مرتضی مطهّری).» دانش سیاسی 20(2): 503-540.
زندیه، مهدی، و صدیقه رضایی. ۱۳۹۶. «واکاوی حقیقت حیات طیبه، مراحل و عوامل وصول به آن از دیدگاه علامه طباطبایی رحمه‌الله»، میثاق (۲): 79-100.
طباطبایی، سیدمحمدحسین. ۱۳۷۴. تفسیرالمیزان. 20 ج. مترجم: سیدمحمدباقر موسوی همدانی. قم: دفترانتشارات اسلامی جامعه مدرسین حوزه علمیه.
طباطبایی، سیدمحمدحسین. ۱۳۸۷. انسان از آغاز تا فرجام . ترجمه و تعلیق: صادق لاریجانی. قم: مؤسسه بوستان کتاب.
طباطبایی، سیدمحمدحسین. ۱۳۹۰. اصول فلسفه و روش رئالیسم . 5 ج. مقدمه و پاورقی: مرتضی مطهری. تهران: نشر صدرا.
کرمانی، طوبی، و صبیحه نباتی، صبیحه ۱۳۹۶. «امت واحده، تفکر سیستمی الهی برای تحقق حیات طیبه.» پژوهش‌نامه مذاهب اسلامی ۴(۸): 5-22.
محمدقلی، ریحانه ۱۴۰۱. پیش به سوی حیات طیبه. تهران: پرناک.
فرمهینی فراهانی، محسن، سینا فروزش، و محمدرضا مشمول حاجی‌آقا. ۱۳۹۸. «تبیین نابرخورداری‌های معنوی برگرفته از آموزه‌های تربیت عرفانی اسلامی در تربیت و مواجهه با نیاز متربی از دیدگاه مولانا در راستای تحقق حیات طیبه.» مسائل کاربردی تعلیم و تربیت اسلامی. 4(3): 143-178.
مکتب‌دار، علیرضا. ۱۳۹۵. «نگاهی به مفهوم و مؤلفه‌های حیات طیبه از نگاه قرآن کریم و امیر مؤمنان علیه‌السلام.»علوم و معارف قرآن و حدیث (۸): 99-120.
منافی، کاظم؛ زمانی، الهام؛ مهدوی‌خواه، علی ۱۳۹۴. «سبک زندگی ایده‌آل در دستیابی به حیات طیبه با تأمل بر آموزه‌های اسلامی»، مهندسی فرهنگی. ۹(۸۲)، ۶۶-۴۲.
نادری، مهدی. ۱۳۹۵. «مدل نظری حیات طیبه به مثابۀ آرمان انقلاب اسلامی در اندیشه سیاسی حضرت آیت‌الله خامنه‌ای (بر اساس روش تئوری داده‌بنیاد).» پژوهشنامه انقلاب اسلامی  6(20): 41-56.
واسعی، هادی، محمد فولادی، و رویا بناکار. ۱۳۹۹. «واکاوی چیستی و جایگاه حیات طیبه در اندیشه ملاصدرا»، انوار معرفت 9(1): 71-90.
یوسف‌زاده، حسن. ۱۳۹۸. «حیات معقول به‌مثابۀ پیشرفت.» مطالعات الگوی پیشرفت اسلامی ایرانی  7(14): 251-257.
Babbie ER. (2020). The Practice of Social Research. 15th ed. Cengage Learning.
Barnhart, R. K., & Steinmetz, S. 1988. The Barnhart Dictionary of Etymology. [Bronx, N.Y.], H.W. Wilson Co.
Blackburn, Simon 1994. The Oxford Dictionary of Philosophy. Oxford: Oxford University Press.
Creswell J.W. 2013. Educational Research: Planning, Conducting, and Evaluating. 4th ed. W. Ross MacDonald School Resource Services Library.
Creswell JW, Hanson WE, Clark Plano, Morales A. 2007. Qualitative Research Designs: Selection and Implementation. The Counseling Psychologist 35 (2): 236-264.
Creswell, J. W. 2014. Research Design: Qualitative, Quantitative, and Mixed Methods Approaches. Sage Publications.
Guba EG, Lincoln YS 1994. Competing Paradigms in Qualitative Research. In N. K. Denzin & Y. S. Lincoln (eds.), Handbook of Qualitative Research: 105–117. Sage Publications, Inc.
Kivunja C, Kuyini AB. 2017. “Understanding and Applying Research Paradigms in Educational Contexts.” International Journal of Higher Education 6 (5): 26-41.
Scotland J. 2012. “Exploring the Philosophical Underpinnings of Research: Relating Ontology and Epistemology to the Methodology and Methods of the Scientific, Interpretive, and Critical Research Paradigms.” English Language Teaching 5 (9): 9-16.
Wahyuni D. 2012. “The Research Design Maze: Understanding Paradigms, Cases, Methods and Methodologies.” Journal of Applied Management Accounting Research 10(1): 69-80.
پژوهشنامه فلسفه دین (نامه حکمت)
دوره 23، شماره 2 - شماره پیاپی 46
آذر 1404
صفحه 95-120