نوع مقاله : پژوهشی

نویسندگان

• نفیسه نجبا ¹
• مهدی غیاثوند ²
• شاکر لوایی ³
• محمد سعیدی مهر ⁴

¹ دانش آموخته دکتری حکمت متعالیه، دانشگاه خوارزمی، کرج، ایران.

² دانشیار گروه فلسفه، دانشگاه خوارزمی، کرج، ایران.

³ استادیار گروه فلسفه، دانشگاه خوارزمی، کرج، ایران.

⁴ استاد گروه فلسفه و حکمت و منطق، دانشگاه تربیت مدرس، تهران، ایران.

چکیده

از آنجا که تلاش اندیشمندان حوزه الهیات طبیعت در مساله فاعلیت خاص خداوند، همچنان به ارائه تبیین رضایت­بخش توفیق نیافته است، برخی خواستار توجه به عناصر فلسفی الهیات طبیعی شده­اند و ایده بازگشت از الهیات طبیعت به الهیات طبیعی را مد نظر قرار داده­اند. پذیرش نوعی عدم تعین ریشه­ای در بنیان همه تغییرات طبیعی، اساس اندیشه سیلوا یکی از مدافعان ایده بازگشت الهیاتی، در مقابل تبیینات مبتنی بر نظریات علمی (نظریات الهیات طبیعت همچون تئوری کوانتوم و نظریه آشوب) در پاسخ به مساله فعل خاص الهی است. او با بهره­گیری از مفهوم علت مادی و پذیرش ماده به عنوان یکی از اجزاء هستی­شناسانه­ی اشیاء طبیعی، معتقد است این امکان، برای شیء وجود دارد که نسبت به پذیرش صور از مبادی گوناگون، منفعل باشد. وجود فاعل­های طبیعی هیچ­گاه مانع از آن نیستند که فاعل فراطبیعی، صورتی جدید در طبیعت، محقق کند. این امر که به فعل ابداعی و بی­قاعده خداوند در عالم طبیعت، منجر می­شود، در اندیشه صدرایی، با توجه به مسائلی چون، رابطه اتحادی ماده و صورت و نفی کون و فساد و نیز حرکت جوهری، جایگاهی ندارد. علاوه بر آن، با نفی فاعلیت خاص از خداوند و مجردات تام، فاعلیت نفس کلیه در عالم طبیعت، مبنای اندیشه صدرا و واکنشی در پاسخ به این مسئله می­شود. علی­رغم برخی وجوه مثبت، همچون رفع مشکل ارتباط زمانی فراطبیعت با طبیعت و رفع شکاف متافیزیکی میان آن­دو و نیز بی­نیازی از نظریه افلاک در توجیه تغییرات طبیعی، ابهام در ساز و کار فاعلیت نفس کلیه، روشن نبودن رابطه فعل این نفس با ماده پیشین حوادث، و تعارض آن با بحث صفات الهی،  دلایل عدم ارائه تبیینی رضایت­بخش در این خصوص می ­باشد.

کلیدواژه‌ها

• فعل خاص الهی
• ماده
• نفس کلیه
• ایگناسیو سیلوا
• ملاصدرا

عنوان مقاله [English]

Mulla Sadra’s Response to the Idea of Theological Return with an Emphasis on the Problem of Special Divine Action

نویسندگان [English]

• Nafiseh Nojaba ¹
• Mahdi Ghiasvand ²
• Shaker Lavaei ³
• Mohammad Saeedi Mehr ⁴

¹ Ph.D. Graduate in Transcendent Theosophy, Kharazmi University, Karaj, Iran.

² Associate Professor, Department of Philosophy, Kharazmi University, Karaj, Iran.

³ Assistant Professor, Department of Philosophy, Kharazmi University, Karaj, Iran.

⁴ Professor, Department of Philosophy and Logic, Tarbiat Modares University, Tehran, Iran.

چکیده [English]

Since scholars in the theology of nature have not yet succeeded in providing a satisfactory account of special divine action, some have called for a reconsideration of the philosophical foundations of natural theology, advancing the idea of a theological return from the theology of nature to natural theology. Ignacio Silva, one of the leading proponents of this return, bases his position on the acceptance of a fundamental indeterminacy at the root of all natural changes, in contrast to accounts grounded in scientific theories within the theology of nature, such as quantum theory and chaos theory. By appealing to the concept of material cause and affirming matter as an ontological constituent of natural entities, Silva argues that a natural entity may remain receptive to the influx of forms from multiple sources. Thus, the existence of natural agents does not preclude a supernatural agent from bringing about new forms within nature. This view, which entails a creative and non-lawlike divine intervention in the natural world, leaves no room in Mulla Sadra’s philosophical system, given his principles such as the union of matter and form, the rejection of generation and corruption, and substantial motion. Furthermore, by denying special divine action to God and completely immaterial beings, Mulla Sadra grounds his explanation of natural change in the agency of the Universal Soul, which becomes central to his response to the problem of special divine action. Despite certain advantages—such as resolving the problem of temporal interaction between the supernatural and nature, bridging the metaphysical gap between them, and dispensing with the theory of celestial spheres to explain natural change—Mulla Sadra’s account remains problematic due to ambiguities regarding the mechanism of agency of the Universal Soul, the unclear relation between its action and the pre-existing matter of events, and its tension with the doctrine of divine attributes. These issues prevent it from offering a fully satisfactory explanation.

کلیدواژه‌ها [English]

• special divine action
• matter
• Universal Soul
• Ignacio Silva
• Mulla Sadra