نوع مقاله : پژوهشی

نویسنده

• امیر ذوقی

استادیار گروه علوم قرآن و حدیث، دانشگاه امام صادق (ع)، تهران، ایران.

چکیده

شریف رضی، ادیب و عالم نامدار شیعی در سدۀ چهارم که بیشتر به جهت تدوین نهج البلاغه شهرت دارد، تفسیر بزرگی بر قرآن کریم با عنوان حقائق التأویل فی متشابه التنزیل دارد که گزیده‌ای از آن را در کتاب تلخیص البیان عن مَجازات القرآن به ودیعت نهاده است. از آنجا که او در علم کلام شاگرد قاضی عبدالجبّار همدانی بود و با آرای معتزله آشنایی کامل داشت، آیات موهم تشبیه، تجسیم و تجویر را بنا بر مشرب معتزلی تأویل می‌کرد. در این مقاله ضمن پی‌جویی دیدگاه‌های کلامی او دربارۀ افعال و صفات خداوند، تلاش می‌کنیم با توجه به دیدگاه‌های رقیب، نظرات او را به خصوص دربارۀ دامنۀ مَجاز در تفسیر آیات قرآن کریم در سنجۀ نقد قرار دهیم. بر این پایه مهم‌ترین مواردی که در عقل‌گرایی اعتزالی شریف رضی مغفول بوده و موجب افراط او در تأویل شده، عبارت‌اند از: امکان حمل بر استعارۀ تمثیلیه و تفسیر تمثیلی، تفسیر بر اساس حقیقت باطنی عالم، و تفسیر با توجه به روح معنا.

کلیدواژه‌ها

• شریف رضی
• تلخیص البیان عن مَجازات القرآن
• تأویل
• حقیقت باطنی عالم
• نظریۀ روح معنا

موضوعات

• سایر

عنوان مقاله [English]

A Critical Study of al-Sharīf al-Raḍī’s Theological Views about God in Talkhīṣ al-Bayān ʿan Majāzāt al-Qurʾan

نویسنده [English]

• Amir Zowqi

Assistant Professor, Department of Quran and Hadith, Imam Sadiq University, Tehran, Iran.

چکیده [English]

Al-Sharīf al-Raḍī, the renowned Shia scholar and poet of the 10th century, mostly known for his compilation of Nahj al-Balāgha, has authored a big commentary on the Holy Quran named Ḥaqāʾiq al-Taʾwīl fī Mutashābih al-Tanzīl (The Realities of Metaphorical Interpretation in the Ambiguous Verses of Revelation) and summarized it later in Talkhīṣ al-Bayān ʽan Majāzāt al-Qurʼan (A Summary of the Clarification on the Metaphors of the Quran). Being a disciple of Qāḍī ʿAbdul-Jabbār in theology and hence becoming acquainted with Muʽtazilite theological views, he interpreted the verses that imply anthropomorphism and injustice of God in accordance with Muʽtazilite school. In this paper, while investigating al-Raḍī's theological presuppositions in the interpretation of the Quran, especially that of metaphor's extent, we criticize them in comparison with antagonist views. According to this study, the most important neglected aspects in al-Raḍī's commentary which led to his excessive metaphorical exegesis are as follows: (1) acknowledgement of analogical metaphors, (2) the feasibility of allegorical exegesis, (3) interpretation according to the esoteric aspect of the world, and (4) interpretation in accordance with the theory of the designation of the words for the spirits of meaning.

کلیدواژه‌ها [English]

• al-Sharīf al-Raḍī
• Talkhīṣ al-Bayān ʽan Majāzāt al-Qurʼan
• metaphorical interpretation
• the esoteric aspect of the world
• the theory of the designation of the words for the spirits of meaning