پژوهشنامه فلسفه دین (نامه حکمت)

عبور از معرفت‌شناسی معرفت‌محور به معرفت‌شناسی فهم محور در فلسفه دین

نوع مقاله : پژوهشی

نویسنده

دانشیار گروه عرفان، مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی، قم، ایران.

10.30497/prr.2024.244194.1818

چکیده

فلسفۀ دینِ فهم‌محور، علاوه بر بررسی عقلانیت باورهای دینی، به نحوۀ حصول فهم دینی و عوامل مؤثر در آن نیز توجه دارد و بنابراین بلندهمت‌تر از معرفت‌شناسی معرفت‌محور، در کنار توجه به عقل و استدلال، بر ابعاد دیگری همچون ابعاد تجربی، عملی، احساسی، اجتماعی و فرهنگی دین نیز تأکید می‌کند. در این نگاه فلسفی به دین، از مجموع بینش‌های به‌دست‌آمده در این ابعاد مختلف برای تقویت فهم بیشتر دین و ایمانی عمیق‌تر استفاده می‌شود. معرفت‌شناسی فهم‌محور هم به نوعی باعث گسترش در وظایف فیلسوف دین می‌شود و هم به تغییر تمرکز در فلسفۀ دین از اختلاف به گفتگو، از عقلانیت معطوف به افراد به خرد به‌دست‌آمده توسط جوامع، و از اختلافات به عنوان چالش معرفتی به تنوع به عنوان یک فرصت معرفتی، کمک می‌کند و در هم‌افزایی سنت‌های مختلف دین نیز مؤثر است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

عنوان مقاله [English]

A Shift from Knowledge-Centered Epistemology to Understanding-Centered Epistemology in the Philosophy of Religion

نویسنده [English]

  • Alireza Kermani

Associate Professor, Department of Mysticism, Imam Khomeini Education and Research Institute, Qom, Iran.

چکیده [English]

Understanding-centered philosophy of religion, in addition to examining the rationality of religious beliefs, also pays attention to the way of achieving religious understanding and to the factors that are effective on it. This understanding is therefore more ambitious than knowledge-centered epistemology and also emphasizes the experimental, practical, emotional, social, and cultural aspects of religion. In this philosophical approach to religion, insights gained from these various dimensions are used to deepen the understanding of religion and foster a more profound faith. Understanding-centered epistemology not only broadens the responsibilities of the philosopher of religion but also shifts the focus in the philosophy of religion from disagreement to dialogue, from individual-oriented rationality to the wisdom cultivated by communities, from differences as an epistemic challenge to diversity as an epistemic opportunity. It also plays a role in fostering synergy among different religious traditions.

کلیدواژه‌ها [English]

  • philosophy of religion
  • knowledge-centered epistemology
  • understanding-centered epistemology
  • spiritual temperament
ابن‌عربی، محی الدین. 1370. الفتوحات المکیه. بیروت: دار الصادر.
استیس، والتر ترنس. 1379. عرفان و فلسفه. ترجمه بهاءالدین خرمشاهی، تهران: سروش.
اسماعیلی، مسعود. 1396. ماهیت معرفت عرفانی.‌ قم: پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی.
جوادی آملی، عبد الله. 1389. منزلت عقل در هندسه معرفت دینی. قم: اسراء.
جورج، ریکی ال.، و ترزاس کریستیانی. 1383. مشاوره، نظریه‌ها و کاربرد. ترجمۀ رضا فلاحی و محسن حاجیلو. تهران: رشد.
جونز، ریچارد. 1400.‌ فلسفه عرفان.‌ ترجمۀ علیرضا کرمانی. قم: مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی.
حسین‌زاده یزدی، محمد. 1388. معرفت کافی و لازم در دین. قم: مؤسسۀ آموزشی و پژوهشی امام خمینی.
حقانی، ابوالحسن. 1392. «رابطه عاطفه با ایمان». معرفت کلامی، 4(1): 77-92.
حکیمی، محمدرضا، و دیگران. 1388. الحیاة. قم: دلیل ما.
صدرالمتألهین، محمد بن ابراهیم. 1366. تفسیر القرآن الکریم. قم: بیدار.
فیض کاشانی. 1418. علم الیقین فی أصول الدین.‌ قم: بیدار.
قونوی، صدرالدین. 1371. النصوص. تهران: مرکز نشر دانشگاهی.
قونوی، صدرالدین. 1381. إعجاز البیان فی تفسیر أم القرآن. تصحیح سید جلال الدین آشتیانی. قم:‌ دفتر تبلیغات اسلامی.
قیصری، داوود. 1375. شرح فصوص الحکم. تهران: علمی و فرهنگی.
کارلسون، ریچارد. 1377. شادمانی پایدار. ترجمه ارمغان جزایری و شهلا ارژنگ. تهران: البرز.
کاشانی، عبد الرزاق. 1422. تفسیر ابن‌عربی (تأویلات کاشانی). بیروت: دار احیاء التراث العربی.
لک‌زایی،‌ مهدی. 1387.‌ «فریدریش مکس مولر و علم ادیان». پژوهشنامه ادیان، 2(4): 145-159.
مصباح یزدی، محمد تقی. 1378. آموزش فلسفه. تهران: سازمان تبلیغات اسلامی.
مطهری، مرتضی. 1374. مجموعه آثار. قم: صدرا.
معظمی، داود. 1378. مقدمات نوروسایکولوژی. تهران: سمت.
وین‌رایت، ویلیام. 1378. «امر قدسی از نگاه رودلف اتو». ترجمه علی شیروانی، نامه مفید، 19: 127-142.
وین‌رایت، ویلیام. ‌1385. عقل و دل: درآمدی به نقد عقل عاطفی. ترجمه محمد هادی شهاب. قم: پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی.
Elgin, Catherine Z. 2017. True Enough. MIT Press.
Griffioen, Amber L. 2021. Elements in the Philosophy of Religion: Religious Experience. Cambridge University Press.
James, William. 2002. Varieties of Religious Experience: A Study in Human Nature. London: Routledge.
Legenhausen, Muhammad. 2013. “Responding to the Religious Reasons of Others: Resonance and Nonreductive Religious Pluralism.” European Journal for Philosophy of Religion 5(2), 23–46.
Medina, José. 2013. The Epistemology of Resistance: Gender and Racial Oppression, Epistemic Injustice, and Resistant Imaginations. Oxford University Press.
Newberg, Andrew, and Mark Robert Waldman. 2009. How God Changes Your Brain: Breakthrough Findings from a Leading Neuroscientist. New York: Ballantine Books.
Peters, Frederic H, 1998. “Lucid Consciousness in Traditional Indian Psychology and Contemporary Neuro-Psychology.” Journal of Indian Psychology 16:1–25.
Scheman, Naomi. 2011. “Queering the Center by Centering the Queer: Reflections on Transsexuals and Secular Jews.” Pp. 111-144, in Shifting Ground: Knowledge and Reality, Transgression and Trustworthiness, edited by Naomi Scheman. Oxford University Press.
Schleiermacher, Friedrich, 2016. The Christian Faith. translated by Paul T. Nimmo. London: Bloomsbury T&T Clark.
پژوهشنامه فلسفه دین (نامه حکمت)
دوره 22، شماره 2 - شماره پیاپی 44
آذر 1403
صفحه 117-135