نوع مقاله : کوتاه

نویسنده

• محمدکاظم فرقانی

دانشیار گروه فلسفه و کلام اسلامی، دانشگاه امام صادق (ع)، تهران، ایران.

چکیده

ملاصدرا اتحاد علم و عالم و معلوم را را در همۀ مراتب علم -و نه فقط مرتبۀ عقل- بر اساس اتحاد نفس و قوای آن اثبات کرده است. همان براهین ملاصدرا را با افزودن نظریۀ اتحاد نفس و بدن و نتیجه گرفتن اتحاد اعمال جوارحی با اعمال جوانحی و اتحاد هر دو با نفس عامل می‌توان برای اثبات نظریۀ اتحاد عمل و عامل به کار برد. همان گونه که در نظریۀ اتحاد علم و عالم و معلوم منظور از معلوم متحد با دو تای دیگر معلوم بالذات است که حکایتگر از معلوم بالعرض است، در مورد عمل هم می‌توان معمول را به دو قسم معمول بالذات و معمول بالعرض تقسیم کرد و آنگاه نظریۀ اتحاد عمل و عامل و معمول را نتیجه گرفت. با تطبیق این نظریه بر عملی که عبادت نامیده می‌شود می‌توان اتحاد عبادت و عابد و معبود را به دست آورد و نشان داد که آنچه اولاً و بالذات معبود آدمی واقع می‌شود همان معبود علمی اوست که با نفس او متحد است و اگر صحیح باشد از معبود عینی حکایت می‌کند و گرنه مابحذای خارجی ندارد. با این بیان می‌توان گفت در هر صورت (چه عبادت صحیح که طی آن معبود حقیقی مورد پرستش قرار می‌گیرد و چه عبادت غلط که طی آن آنچه حقیقتاً سزاوار پرستش نیست عبادت می‌شود) خداپرستی به گونه‌ای همان خودپرستی است. بر اساس مبانی هستی‌شناسانۀ ملاصدرا به روش دیگر هم می‌توان این‌همانیِ خداپرستی و خودپرستی را اثبات کرد. این یکتایی بر اساس دو مبنای وحدت شخصی حقیقت وجود و انحصار معبودیت در خدای متعال (یعنی تنها وجودی که آنچه غیر او موجود دانسته می‌شود وجه اوست و وجه یک چیز به وجهی همان چیز است) قابل اثبات است. با این بیان، تقسیم معبود به بالذات و بالعرض منتفی می‌شود چنان که تقسیم معبود به حقیقی و غیرحقیقی هم رنگ می‌بازد.

کلیدواژه‌ها

• اتحاد عمل و عامل و معمول
• خودپرستی
• خداپرستی
• ملاصدرا

20.1001.1.22286578.1401.20.1.22.1

عنوان مقاله [English]

The Theory of “the Unity of the Action, the Actor and the Acted upon” and Its Role in Explaining the Relationship between Self-worship and God-worship

نویسنده [English]

• Mohammad Kazem Forghani

Associated Professor, Department of Kalam and Islamic Philosophy, Imam Sadiq University, Tehran, Iran.

چکیده [English]

Mulla Sadra has proved the unity of the knowing, the knower and the known at all levels of knowledge and not just at the level of intellect based on the unity of the soul and its faculties. The same arguments of Mulla Sadra can be used to prove the theory of the unity of the action and the actor (agent) by adding the theory of the unity of soul and body and concluding the unity of the physical actions with the mental actions and the unity of both with the soul of the actor. Just as in the theory of the unity of the knowing, the knower and the known, the known is the known per se, which denotes the known par accident, one can say the same in the case of the theory of the unity of the action, the actor and the acted upon. By applying this theory to an act called worship, we can achieve the union of the worship, the worshiper and the worshipped and show that what is worshipped in the first place is his known worshipped, which is united with his soul and, if it is true, denotes the objective worshipped and otherwise it has no objective correspondent. Thus, in any case (whether the right worship during which the true god is worshipped or the false worship during which what is not really worthy of worship is worshipped) God-worship is a form of self-worship. According to Mulla Sadra's ontological principles, the identity of God-worship and self-worship can be proved in another way. This unity can be proved on the basis of the two principles of the individual unity of existence and the exclusiveness of worship in the Almighty God. With this statement, the division of the worshipped into per se and par accident is eliminated, just as the division of the worshipped into real and unreal fades.

کلیدواژه‌ها [English]

• The Unity of the Action
• the Actor and the Acted upon
• God-worship
• Self-worship
• Mulla Sadra