پژوهشنامه فلسفه دین (نامه حکمت)

فیزیک کوانتوم و فاعلیت خدا

نوع مقاله : پژوهشی

نویسنده

دانشیار گروه منطق فهم دین، پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، تهران، ایران.

چکیده

تصور رایج این است که تعبیر کپنهاگی روابط عدم قطعیت، و به بیان دقیق‌تر اصل ناموجبیت در فیزیک کوانتوم، نافی قاعدۀ علیت است. برخی از طبیعت‌گرایان، با تأکید بر ابتنای خداباوری بر اصل علیت، این موضوع را دستاویزی برای مخالفت با عقاید دینی قرار داده و گمان کرده‌اند که بر اساس فیزیک نوین دیگر جایی برای باور به خدا به مثابه علت موجبۀ جهان و نقش او در آن باقی نمی‌ماند. مقاله پیش رو بر آن است تا این مسئله را به روش اسنادی و تحلیلی بررسی و ارزیابی کند. از این رو ابتدا به طور فشرده نگرۀ کوانتومی و تعبیر کپنهاگی و شأن معرفتی آن را توضیح داده، سپس رابطۀ آن را با علیت فلسفی بررسیده، و سرانجام گونه‌های متصور فعل الهی را مطرح و نسبت هر یک را با بیان کپنهاگی عدم قطعیت بازمی‌کاود. ماحصل تحقیق این است که تعبیر یادشده مقتضی مخالفت با علیت و ضرورت فلسفی نبوده، بلکه اثبات صحت خود را وامدار آن است. همچنین با باور به وجود خدا و گونه‌های مختلف نقش‌آفرینی او در جهان تلائم کامل داشته، نسبت به فیزیک کلاسیک، سازگاری بیشتری با نقش‌آفرینی مستقیم خدا و انجام دادن افعال خاص دارد.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Quantum Physics and God’s Agency

نویسنده [English]

  • Hamidreza Shakerin

Associate Professor, Department of Logic of Comprehending Religion, Research Institute for Islamic Culture and Thought, Tehran, Iran.

چکیده [English]

The common understanding of Copenhagen interpretation of the uncertainty principle and indeterminism in quantum physics is that it is a negation of causal relationships. Having the relationship between the existence of God and causality in mind, some advocates of ontological naturalism assert that by negating causality in modern physics, there remains no room for belief in God as the necessary cause of the world and His actions in it. To examine this claim, I will explain briefly the quantum theory, Copenhagen interpretation of uncertainty principle, and its epistemological position. Next, I will investigate its relationship with causality and divine actions. The article concludes that not only is there no conflict between Copenhagen interpretation and causality, but the former is based on the latter and has complete coherence with the belief in God and His actions in the world. Compared to classical physics, its consistency with direct and special divine actions in the world is more.

کلیدواژه‌ها [English]

  • God
  • Quantum Physics
  • Uncertainty Principle
  • Copenhagen Interpretation
  • Divine Action
  • Causality
اسکوایزر، یوئن. 1387. اسرار جهان کوانتومی. ترجمه کمال‌الدین سیدیعقوبی. تهران: سروش.
اسوچنیکو، گنادی الکساندرویچ. 1358. مسئلۀ علیت و ر ابطۀ حالت‌ها در فیزیک. ترجمۀ منصور شریف‌زاده. بی‌جا: پویا.
انصاریان، تهامه، و نرگس نظرنژاد. 1396. «بررسی دیدگاه نانسی مورفی درباره فاعلیت خداوند در عالم». جستارهای فلسفه دین 13.
اهانیان، هانس. 1379. اصول مکانیک کوانتومی. ترجمه غلامرضا اسلامپور و محمود بهار. تهران: مبتکران.
آکسل، امیر د. 1390. درهم‌تنیدگی‌های کوانتومی: اسرارآمیزترین پدیده در فیزیک. ترجمۀ محمدحسین ذوفقاری و حسین زمانی‌فر. اصفهان: جهاد دانشگاهی دانشگاه اصفهان.
باربور، ایان. 1393. علم و دین. ترجمۀ بهاءالدین خرمشاهی. تهران: نشر دانشگاهی.
پاکینگورن، جان. 1388. نظریه کوانتوم. ترجمه ابوالفضل حقیری، تهران: بصیرت.
تاسلامان، جانر. 1398. کوانتوم، فلسفه و خدا. تهران: سایلاو.
تالبوت، مایکل. 1390. عرفان و فیزیک جدید. ترجمه مجتبی عبدالله‌نژاد. تهران: هرمس.
حقیری، ابوالفضل. 1385. علم و الهیات. تهران: مؤسسه فرهنگی دانش و اندیشه معاصر.
خاک سفیدی، محسن. 1394. «اصل علیت در فلسفه و فیزیک». نسیم خرد 1.
راسل، رابرت. 1395. فیزیک، فلسفه و الهیات. ترجمه همایون همتی. تهران: پژوهشگاه فرهنگ و اندیشۀ اسلامی.
ربیع‌پور، فاطمه، و سید محمدکاظم علوی. «بطلان اصل مکملیت و نتایج فلسفی آن». آینه معرفت 45: 37-54.
شاکرین، حمیدرضا. 1396 «هاوکینگ و خودبسندگی جهان». کلام اسلامی 103.
طباطبایی، محمدحسین، و مرتضی مطهری. بی‌تا. اصول فلسفه و روش رئالیسم، ج. 3، قم: صدرا.
عبودیت، عبدالرسول. 1380. درآمدی بر فلسفه اسلامی. قم: مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی.
فطورچی، پیروز. 1377. مسئله آغاز از دیدگاه کیهان‌شناسی نوین و حکمت متعالیه. تهران: پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی.
گلشنی، مهدی. 1390. تحلیلی از دیدگاه‌های فلسفی فیزیکدانان معاصر. تهران: پژوهشگاه فرهنگ و علوم انسانی.
لطفی‌زاده، مهدی، و عباس یزدانی. 1398. «تبیین معجزه و دعا در چهارچوب تعابیر کپنهاگی و بوهمی از مکانیک کوانتومی». ادیان و عرفان 52 (2): 283-306.
مختاری اسکی، غلام‌رضا. 1379. فرهنگ فیزیک پایه. تهران: فرهنگان.
مصباح یزدی، محمدتقی. 1388. آموزش فلسفه، ج. 2. تهران: چاپ و نشر بین‌الملل.
ملاصدرا، صدرالدین محمد شیرازی. 1360. الشواهد الربوبیة فی المناهج السلوکیة. تهران: نشر دانشگاهی.
Afshar, Shahriar S. 2005. "Violation of the Principle of Complementarity, and Its Implications." In The Nature of Light: What Is a Photon?, vol. 5866, pp. 229-244.
Afshar, Shahriar S., Eduardo Flores, Keith F. McDonald, and Ernst Knoesel. 2007. "Paradox in Wave-Particle Duality." Foundations of Physics 37: 295–305. 
Bacon, Francis. 1952. Bacon: Advancement Of Learning, Novum Organum, New Atlantis (Great Books Of The Western World, Vol. 30), edited by Robert Maynard Hutchins. Encyclopaedia Britannica, Inc.
Barbour, Ian. 1971. Issues in Science and Religion. First Torchbook.
Flores, Eduardo V. 2009. "Modified Afshar Experiment: Calculations." In The Nature of Light: What are Photons? III, vol. 7421, pp. 262-277. SPIE.
Gardner, Martin. 1985. The Whys of a Philosophical Scrivener. Oxford University Press.
Griffiths, David J. 1994. Introduction to Quantum Mechanics. New Jersey.
Hartle, James B., and Stephen W. Hawking. 1983. "Wave Function of the Universe." In Euclidean Quantum Gravity, pp. 310-325.
Heisenberg, W. 1927. "Über den anschaulichen Inhalt der quantentheoretischen Kinematik und Mechanik." Zeitschrift für Physik 43(3): 172-198.
Hilgevoord, Jan, and Jos Uffink. 2016. "The Uncertainty Principle", The Stanford Encyclopedia of Philosophy, Edward N. Zalta (ed.), URL = <https://plato.stanford.edu/archives/win2016/entries/qt-uncertainty/>.
Jammer, Max. 1973. "Indeterminacy in Physics," in Dictionary of the History of Ideas, vol. 2, edited by P. P. Wiener. New York: Charles Scribner’s Sons.
Jammer, Max. 1989. The Conceptual Development of Quantum Mechanics. Tomash Publication.
Pais, Abraham. 1982. Subtle is the Lord. Oxford University Press.
Pierce, Charles. 1923. Chance, Love, and Logic. New York: Harcourt, Brace.
Russell, Robert John. 1993. "Finite Creation without a Beginning: the Doctrine of Creation in Relation to Big Bang and Quantum Cosmologies." Pp. 293-329, in Quantum Cosmology and the Laws of Nature: Scientific Perspectives on Divine Action, edited by Robert John Russell and Nancey Murphy. The Vatican Observatory.
Russell, Robert John. 1994. "Cosmology from Alpha to Omega." Zygon: Journal of Religion and Science 29(4): 557-577.
پژوهشنامه فلسفه دین (نامه حکمت)
دوره 19، شماره 2 - شماره پیاپی 38
اسفند 1400
صفحه 111-134