پژوهشنامه فلسفه دین (نامه حکمت)

بوم‌شناسی ژرف‌نگر: جنبشی علیه دوگانۀ انسان/طبیعت و نقد آن (روی‌آوردی الهیاتی)

نوع مقاله : پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار فلسفه و کلام اسلامی، دانشگاه اصفهان، اصفهان، ایران.

2 دانشجوی دکتری فلسفه معاصر، دانشگاه بین المللی امام خمینی، قزوین، ایران

چکیده

دوگانه‌انگاری انسان/طبیعت دیدگاهی است که با تبیین خاصی از ارتباط میان انسان و طبیعت نقشی تعیین‌کننده و سرنوشت‌ساز در اخلاق زیست‌محیطی یافته است. در این دیدگاه، انسان به عنوان وجه برتر این تقسیم‌بندی حق هر گونه استفاده و رفتار با طبیعت را دارد. در نظر جنبش بوم‌شناسی ژرف‌نگر، به دلیل درهم‌تنیدگیِ انسان و طبیعت نمی‌توان این دو را مجزا از یکدیگر دانست. این نگرش به دلیل نقد تفکر دوگانۀ انسان/طبیعت دارای نکات مفید و سودمندی در باب اخلاق زیست‌محیطی است، که از آن جمله است: خیزش علیه روحیۀ سلطه‌گر و انسان‌محورِ فرهنگی و تمدنی در مغرب‌زمین؛ خودشکوفاییِ اصیلِ انسانی از طریق فرارفتن از خود؛ توجه به احیای حقوق ازدست‌رفتۀ موجودات غیرانسانی. این جنبش، به رغم داشتنِ این نقاط قوت، ضعف‌هایی نیز دارد و ما معتقدیم با نگاهی دینی-الهیاتی و از طریق اصلاح و بازاندیشی آرای این جنبش می‌توان به رهیافتی درست در مورد ارتباط انسان/طبیعت دست یافت. این موارد از این قرارند: نداشتن یک فلسفۀ منسجم که نتیجۀ آن مبهم‌اندیشی و کلی‌گویی در خصوص مسائل محیط‌زیستی است؛ نبود برنامه‌ای جامع به منظور ایجاد بستری برای یک سلسله‌مراتب معین حیاتی؛ غفلت از مقام والای انسانی؛ عدم کارآمدی در کشورهای توسعه‌نیافته. هدف از این نوشتار نقد نظریۀ دوگانگی انسان/طبیعت در اخلاق زیست‌محیطی طبقِ هنجارهای بوم‌شناسی ژرف‌نگر و نیز اصلاح و تکمیل نقاط ضعف این جنبش با تکیه بر آموزه‌های الهیاتی در مسئلۀ حاضر است.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Deep Ecology; a Movement against the Human/Nature Dichotomy and Its Critique: A Theological Approach

نویسندگان [English]

  • Ahmad Ebadi 1
  • Mohammad Emdadi Masouleh 2

1 Associate Professor at the Islamic Philosophy and Theology Department, University of Isfahan, Isfahan, Iran

2 Ph.D. Student of Contemporary Philosophy, Imam Khomeini International University (IKIU)، Qazvin، Iran

چکیده [English]

Since the dichotomy of humans/nature paves the way for human beings' supremacy to treat nature as they desire, this dichotomy has obtained a primary role in environmental ethics. Discerning the entanglement of human beings and nature, the deep ecology movement by criticizing this dichotomy, provided some useful results for environmental ethics, worth to mention the uprising against the humans' aggressive dominance in culture and civilization in Western countries, true humane self-realization through self-transcendence, and the consideration of the rehabilitation of missing rights of nonhuman beings. Despite these valuable points, this movement has some deficiencies which can be cured by the reformation of its ideas through a religious-theological perspective. Having no coherence philosophy that results in vague and general claims about ecological issues, the absence of a comprehensive program as a ground for a specific life hierarchy, neglecting the high status of humanity, and its ineffectiveness in undeveloped countries are among the deficiencies of this movement. This article explains these issues analytically.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Human/nature Dichotomy
  • Biocentric Equality
  • Environmental Ethics
  • Deep Ecology
  • Arne Naess
قرآن کریم، ترجمۀ محمدمهدی فولادوند.
تورات، اسفار خمسه، نسخۀ انجمن کتاب مقدس ایران.
اسلامی، سید حسن. 1392. «اخلاق زیست‌محیطی: زمینه‌ها، دیدگاه‌ها و چشم‌انداز آینده». اخلاق وحیانی ۱(۴): 7-35.
جوادی آملی، عبدالله. 1389. تفسیر تسنیم. ج. 2، قم: اسراء.
دژاردِن، جوزف آر. 1396. اخلاق زیست‌محیطی: درآمدی بر فلسفۀ محیط زیست. ترجمۀ مهدی کلاهی. تهران: پژوهشگاه فرهنگ، هنر و ارتباطات.
دکارت، رنه. 1387. «گفتار در روش»، در سیر حکمت در اروپا. ترجمۀ محمدعلی فروغی. تهران: نیلوفر.
فرامرز قراملکی، احد. 1391. «توان فلسفی ملاصدرا در حل مسئلۀ شأن و جایگاه اخلاقی محیط زیست»، صص. 1014-1018، در فلسفه: نظر و عمل (مجموعه مقالات همایش بین‌المللی بزرگداشت روز جهانی فلسفه 2010). به کوشش شهین اعوانی. تهران: مؤسسۀ پژوهشی حکمت و فلسفه.
کانت، ایمانوئل. 1387. درس‌های فلسفۀ اخلاق. ترجمۀ منوجهر صانعی. تهران: نقش و نگار.
گئری، کامستوک ال. 1387. «خداباوری و اخلاق محیط زیست». ترجمۀ انشاالله رحمتی. اطلاعات حکمت و معرفت 3(1): 70-76.
مطهری، مرتضی. 1383. فلسفۀ اخلاق. تهران: صدرا.
ملاصدرا، صدرالدین محمد شیرازی. 1981. الحکمة المتعالیة فی الاسفار الاربعة. بیروت: دار احیاء التراث العربی.
نصر، سید حسین. 1385. معرفت و معنویت. ترجمۀ انشاالله رحمتی. تهران: سهروردی.
نصر، سید حسین. 1392. دین و نظم طبیعت. ترجمۀ انشاالله رحمتی. تهران: نی.
ونتس، پیتر اس. 1392. «اخلاق زیست‌محیطی»، در دانشنامۀ فلسفۀ اخلاق. ترجمۀ انشاءالله رحمتی. تهران: سوفیا.
Ammar, Nawal. 2001. “Islam and Deep Ecology,” in Deep Ecology and
World Religions: New Essays onSacred Grounds, edited by David Landis BarnhillandRoger S. Gottlieb. State University of New York Press.
Aristotle. 1941. The Politics, in Basic Works of Aristotle, edited by Richard McKeon. New York: Random House.
Aquinas, Thomas. 1924. Summa Contra Gentiles. Edited by English Dominion Friars. London: Burns and Oates.
Bacon, Francis. 1952. Novum Organum, in New Atlantis (Great Books of the Western World, Vol. 30).
Baier, Annette. 1984. “For the Sake of Future Generation,” in Earthbound: New Introductory Essays in Environmental Ethics, edited by Tom Regan. New York: Random House.
Dobel, Patrick. 2015. “The Judeo-Christian Stewardship Attitude toNature”, pp. 30-37, inLouis Pojman (ed.), Environmental Ethics: Readings in Theory and Application.London: Thompson and Learning.
de Paula, Gabriela Oliveira, and Rachel Negrao Cavalcanti. 2000. “Ethics: Essence for Sustainability.” Journal of Cleaner Production 8(2): 109-117.
Deen, Mawil Y. Izzi. 1990. “Islamic Environmental Ethics, Law, and Society." in Ethics of Environment and Development: Global Challenge and International Response, edited by Ronald Engel, and Joan Engel. University of Arizona Press.
Devall, Bill, and George Sessions. 2015. “Deep Ecology,” pp. 231-237, in Louis Pojman (ed.), Environmental Ethics: Readings in Theory and Application.London: Thompson and Learning.
Fox, Warwick. 1984. “Deep Ecology: A New Philosophy for our Time?.” Ecologist 14: 194-200.
Guha, Ramachandra. 1989. “Radical American Environmentalism and Wilderness Preservation: A Third World Critique.” Environmental Ethics 11(1): 71-83.
Ingram, David, and Jennifer A. Parks. 2002. The Complete Idiot's Guide to Understanding Ethics. Alpha Books.
Leopold, Aldo. 1949. “The Land Ethic,” in A Sand County Almanac. New York: Oxford University Press.
MacIntyre, Alasdair. 1981. After Virtue: A Study in Moral Theory. Notre Dame: University of Notre Dame Press.
Manzoor, Parvez. 1984. “Environment and Values the Islamic Perspective,” pp. 150-169, in The Touch ofMidas: Science, Values, and Environment in Islam and the West, edited by Ziauddin Sardar, Manchester England. Manchester University Press.
Milbank, John. 1993. "Out of the Greenhouse." New Blackfriars 74(867): 4-14.
Moncrief, Lewis W. 1970. “The Cultural Basis for Our Environmental Crisis.” Science 170(3957): 508-512.
Naess, Arne. 1973. “The Shallow and the Deep, Long-Range Ecology Movement.” Inquiry: An Interdisciplinary Journal of Philosophy and the Social Science 16: 95–100.
Naess, Arne. 2015. “Ecosophy T: Deep Versus Shallow Ecology,” pp. 222-231, in Louis Pojman (ed.), Environmental Ethics: Readings in Theory and Application.London: Thompson and Learning.
Oughton, Deborah. 2003. “Protection of the Environment from Ionising Radiation: Ethical Issues." Journal of Environmental Radioactivity 66 (1-2): 3-18.
Passmore, John. 1974. Man's Responsibility for Nature. New York: Scribner's.
Regan, Tom. 2015. “The Radical Egalitarian Case for Animal Rights,” pp. 106-114, in Louis Pojman (ed.), Environmental Ethics: Readings in Theory and Application.London: Thompson and Learning.
Schultz, P. Wesley, Valdiney V. Gouveia, Linda D. Cameron, Geetika Tankha, Peter Schmuck, and Marek Franěk. 2005. "Values and their relationship to environmental concern and conservation behavior." Journal of cross-cultural psychology 36(4): 457-475.
Schweitzer, Albert. 2015. “Reverence for Life”, pp. 169-176, in Louis Pojman (ed.), Environmental Ethics: Readings in Theory and Application.London: Thompson and Learning.
Da Silva, Lily. 2001. “The Buddhist attitude towards nature,” pp. 256-260, in Louis Pojman (ed.), Environmental Ethics: Readings in Theory and Application.London: Thompson and Learning.
Simon-Brown, Viviane. 2004. “Intelligent Consumption: Addressing Consumer Responsibilities for Natural Resources and Beyond." Journal of extensión 42(5): 1-9.
Thomas, Keith. 1984. Man and the Natural World: Changing Attitudes in England 1500-1800. London: Allen Lane.
White, Lynn. 1967. “The Historical Roots of Our Ecological Crisis”. Science 155(3767): 1203-1207.
Yu, Mouchang, and Yi Lei. 2009. “Biocentric Ethical Theories.” Environment and Development-Volume II, p. 253.
پژوهشنامه فلسفه دین (نامه حکمت)
دوره 18، شماره 1 - شماره پیاپی 35
اردیبهشت 1399
صفحه 131-154