نوع مقاله : پژوهشی

نویسنده

• محمود هدایت‌افزا

دانش آموخته دکترای فلسفه و کلام اسلامی، دانشکده الهیات و معارف اسلامی، دانشگاه تهران، تهران، ایران.

چکیده

ایدۀ سینوی در باب ترادف مفهومی صفات ذاتی ایزد متعال شاذترین نگاه در باب اوصاف ذات احدی محسوب می‌شود. طبعاً این رخداد معلول برخی دلایل علمی و عوامل غیرمعرفتی است، که پژوهش پیشِ رو عهده‌دار گردآوری و تبیین آنهاست. عدم ارائۀ استدلال قیاسی به سود این مدعا در آثار مشهور سینوی، عدم طرح نظریه در اشارات و تنبیهات، بی‌توجهی شارحان آراء بوعلی به اصل نظریه، گزارش‌های ناقص اندک ناقدان ایدۀ «ترادف»، خوانش کلامی از کلمات شیخ، و تقلیل نظریۀ وی به اتحاد مصداقی صفات، همگی عوامل مستند مهجوریت ایدۀ سینوی در باب مفاهیم اوصاف الهی به شمار می‌آیند. اما نقدهای پررنگ صاحب أسفار بر ایدۀ «ترادف» بستر مناسبی برای اطلاع اجمالی متأخران، از آن نظریه، فارغ از شناخت قائل آن فراهم ساخت. در این میان، احمد احسائی از ایدۀ «ترادف» استقبال کرد و با تمهیدات بیشتری به تبیین دقیق‌تر آن نظریه و دفع انتقادات صدرایی همت گمارد. احسائی همچنین در جهت تطبیق ایدۀ «ترادف» با آموزه‌های شیعی تلاش شایانی نمود، اما به دلیل مهجوریت مکتب فکری وی در محافل علمیِ رسمی و نیز برخی نقود تخریبی اندیشمندان متأخر بر آراء او، به فاصلۀ اندکی، مجدداً ایدۀ مزبور به دست فراموشی سپرده شد.

کلیدواژه‌ها

• ترادف مفهومی صفات خداوند
• ذات احدی
• انتزاع مفاهیم متغایر
• ابن سینا
• احمد احسائی

20.1001.1.22286578.1396.15.2.12.8

عنوان مقاله [English]

The Theory of "Conceptual Synonymy" of the Divine Attributes and Its Negligence

نویسنده [English]

• Mahmud Hedayatafza

PhD graduate in Islamic philosophy and theology, department of philosophy and Islamic teachings, University of Tehran, Tehran, Iran.

چکیده [English]

The Avicennian idea about the conceptual synonymy of the divine characteristics of the omnipotent God is considered as the rarest viewpoint having something to do with the characteristics attributed to the One God. Naturally, such an incident has been caused both by some epistemic and non-epistemic factors. The present study compiles and elaborates these factors. There are several causes which have resulted in abandonment of Avicennian theory of divine attributes including (1) he absence of deductive reasoning in favor of such a claim in Avicennian popular works, (2) the absence of the theory from Avicenna’s major work, al-Isharat wa al-Tanbihat, (3) negligence of Avicenna’s commentators with respect to the theory, (4) scarcity of reports by the critics of the idea of “synonymy”, (5) theological perceptions of the Avicennian discourse and (6) reducing his theory to an referential unification of the divine characteristics. But, the highly accentuated criticisms by Mulla Sadra of the idea of “synonymy” brought about an appropriate grounding for the late-comers’ awareness of the theory, free from having a clear recognition of the person who proposed it. In between, Ahmad al-Ahsa’ie welcomed the idea of “synonymy” and endeavored to come up with a more precise elucidation of the aforementioned idea as well as the refutation of the criticisms put forth by Mulla Sadra. Also, al-Ahsa’ie made considerable efforts in line with adjusting the idea of “synonymy” with the Shiite teachings, but in virtue of his being refuted by the mainstream Shiite thinkers, the theory made ignored after a short time.

کلیدواژه‌ها [English]

• Conceptual Synonymy Theory
• Essence of the One
• Conflicting Concepts’ Abstraction
• Avicenna
• Ahmad al-Ahsa’ie