پژوهشنامه فلسفه دین (نامه حکمت)

الهیات تمثیلی یا الهیات تشکیکی

نوع مقاله : پژوهشی

نویسنده

استادیار دانشگاه پیام نور مرکز یزد، یزد، ایران

چکیده

در زبان بشری الفاظی وجود دارد که در زبان دینی به نحو مشترک به خدا و مخلوقات نسبت داده می‌شود. نسبت این الفاظ به خدا و انسان به نحو مشترک لفظی و مشترک معنوی منجر به دیدگاه تشبیه و تعطیل می‌شود که از چالش‌های الهیاتی است. اندیشمندان اسلامی برای حل این چالش به معنا و مفاهیم تشکیکی این الفاظ متوسل شده‌اند. ملاصدرا، با مبانی فلسفی خود، برای حل این مسئله نظری را طرح کرده که می‌توان آن را الهیات تشکیکی نامید. توماس آکویناس متفکر مسیحی در توجیه نسبت این الفاظ نظریه‌ای را بیان نموده که به الهیات تمثیلی معروف است. این نظریه در جوامع علمی غربی و اسلامی مورد نقدهایی قرار گرفته است. با تحلیل معناشناختی واژه‌های کلیدی نظریۀ آکویناس و تبیین محتوای آن می‌توان نشان داد که دیدگاه او با تفاوت‌هایی همان نظریۀ الهیات تشکیکی است. او در این زمینه از ابن‌سینا متأثر است.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Analogical Theology or Gradational Theology

نویسنده [English]

  • Aflatun Sadeghi

Assistant Professor, Payame Noor University of Yazd, Yazd, Iran.

چکیده [English]

There are attributes in the ordinary language that have been commonly attributed to God and His creatures. Ascribing these attributes to God and His creatures univocally or equivocally leads respectively to anthropomorphism and agnosticism. To solve this problem, some Islamic thinkers have appealed to the gradational meaning of these attributes. Mulla Sadra has presented a theory for this problem that based on his philosophical principles and can be called “gradational theology”. St. Tomas Aquinas has tried to cope with the problem by appealing to the doctrine of Analogy. This theory has been criticized both by Islamic and Christian thinkers. By the semantic analysis of the key words of Aquinas’s theory, it can be said that his theory is similar to the gradational theology with some slight differences. Besides, it can be said that concerning this problem, he was influenced by Avicenna. This article seeks to explain this claim in an analytic-descriptive way along with comparing the theories of Mulla Sadra and Thomas Aquinas.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Analogical theology
  • Gradational theology
  • Thomas Aquinas
  • Mulla Sadra
آلب ارسلان، آچیک گنچ (1378)، مطالعه‌ای در هستی‌شناسی تطبیقی، ترجمۀ محمد جوزی، تهران: مؤسسۀ مطالعات اسلامی دانشگاه تهران ـ دانشگاه مک‌گیل.
ابن‌رشد، ابو ولید (1980 م)، تلخیص کتاب المقولات، تحقیق محمود قاسم و تکمیل و تقدیم و تعلیق بترورث و هریدی، قاهره: الهیئة المصریة.
ابن‌سینا، حسین بن عبدالله (1333)، عیون الحکمة، تهران: دانشگاه تهران.
ابن‌سینا، حسین بن عبدالله (1404 ق)، الشفاء (المنطق)، 4 ج، با تحقیق سعید زاید و دیگران، قم: مکتبة آیة‌الله المرعشی.
استیور، دانر (1380)، فلسفۀ زبان دینی، ترجمۀ حسین نوروزی، تبریز: موسسۀ تحقیقات علوم انسانی‌ـ‌اسلامی دانشگاه تبریز.
پترسون، مایکل، و دیگران (1379)، عقل و اعتقاد دینی، ترجمۀ احمد نراقی و ابراهیم سلطانی، تهران: طرح نو، چ 2.
صدرالدین شیرازی، محمد بن ابراهیم (‌1981 م)، الحکمة المتعالیة فی الاسفار العقلیة الاربعة، 9 ج، بیروت: دار احیاء التراث، چ 3.
صدرالدین شیرازی، محمد بن ابراهیم (1360)، الشواهدالربوبیه، تعلیق و تصحیح و مقدمه سید جلال‌الدین آشتیانی، تهران: مرکز نشر دانشگاهی، چ 2.
صدرالدین شیرازی، محمد بن ابراهیم (1363)، المشاعر، ترجمۀ بدیع‌الملک، ترجمه و مقدمه و تعلیقه به فرانسوی هنری کربن، تهران: کتابخانۀ طهوری.
صدرالدین شیرازی، محمد بن ابراهیم (1383)، شرح اصول کافی، تصحیح محمد خواجوی، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
الفارابی، ابونصر (1413 ق)، الاعمال الفلسفیة، مقدمه و تحقیق و تعلیق از دکتر جعفر آل یاسین، بیروت: دار المناهل.
المظفر، محمد رضا (1400 ق)، المنطق، بیروت: دارالمعارف.
ولفسن، هری استین (1370)، «اصطلاح ”مشکک“ در آثار ارسطو و فلسفه اسلامی»، در مجموعۀ منطق و مباحث الفاظ، صص 465-500، ترجمۀ فریدون بدره‌ای، تهران: دانشگاه تهران.
هیک، جان هاروود (1376)، فلسفۀ دین، ترجمۀ بهزاد سالکی، تهران: انتشارات بین‌المللی الهدی.
الیزدی، مولی عبدالله بن شهاب الدین الحسین (1412 ق)، الحاشیة علی تهذیب المنطق، قم: موسسة النشر الاسلامی.
Alexander (1891), in Topica. M. Wallies (ed.), Cornel University Press.
Aquinas, Thomas (2014), Summa Theologica, Alfred. J. Freddoso (tr.), University of Notre Dame.
Aristotle (1989), Topics, W. A. Pickard (tr.), Cambridge University Press.
Aristotle (1928), Categories, E. M. Edghil (tr.), W. D. Ross and J. A. Smith (eds.), Clarendon Press.
Ferré, Frederick (1973), “Analogy in Theology”, in Encyclopedia of Philosophy, Paul Edwards (ed.), 1:94-97, 4 vols, New York: Free Press.
پژوهشنامه فلسفه دین (نامه حکمت)
دوره 14، شماره 1 - شماره پیاپی 1
اردیبهشت 1395
صفحه 69-89