پژوهشنامه فلسفه دین (نامه حکمت)

کتاب العقل داوود بن محبر، کوششی در جهت تحلیل کتاب و بازسازی یک نظریه

نوع مقاله : پژوهشی

نویسنده

استادیار دانشگاه امام صادق (ع)، تهران، ایران

چکیده

داوودبن‌مُحَبِّر، از علمای سده‌ی دوم هجری است که تنها تألیف روایی او با عنوان کتاب العقل، در طی سده‌های متمادی، همواره محلّ نقد و گفتگو میان محدّثان بوده است. این‌که داوود، حمایت روایی از کدام «عقل» را وجهه‌ی همّت خود ساخته، و چه اندیشه و انگیزه‌ای در پسِ تدوین کتاب او نهفته است، پرسش‌هایی است که نوشتار حاضر، در پی یافتن پاسخی برای آن‌هاست. مولّف، با ارائه‌ی تحلیلی بر مضامین کتاب العقل، مباحثی هم‌چون عقل به عنوان عطای الهی، عقل به عنوان ابزار شناخت، عقل و ایمان، رابطه‌ی تعاضُدی عقل و عمل، و فضیلت عقل و ارزش‌دهی به عمل را در کتاب العقل، پی‌گیری می‌نماید.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Davoud-ibn-Muhabber\'s Al-Aql (Intellect) Book: An Attempt to analyze the Book and Reconstruction of a theory

نویسنده [English]

  • Ahmad Pakatchi

Assistant Professor of Imam Sadiq University, Tehran, Iran

چکیده [English]

Davoud-ibn-Muhabber is one of the scholars of the second century (A.H), whose only narrative book entitled Al-Aql (intellect) had arisen a lot of controversy among narrators for centuries. This article attempt to answer questions such as: what kind of "intellect" does Davoud narratively support? What theme and motive lie behind this book? Analyzing book of Al-Aql's contexts, the author studies the following issues: intellect as divine's gift, intellect as knowledge' instrument, intellect and faith, intellect and practice interrelations, intellect's virtue and valuing practice.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Davoud-ibn-Muhabber
  • Al-Aql Book
  • Aql (intellect)
  • faith
  • practice
  • narration
ابن ابار، محمّد بن عبدالله (1885م)، المعجم، به کوشش کودرا، مادرید.
ابن ابی حاتم‌، عبدالرحمان‌ بن محمّد(1371ق)، الجرح‌ و التّعدیل‌،حیدرآباد دکن‌.
ابن ابی الدنیا، عبدالله بن محمّد (1413ق. الف)، الاولیاء، به کوشش محمّد السعید بسیونی زغلول، بیروت.
ــــــــــ (1419ق)، التهجد و قیام اللیل، به کوشش مصلح بن جزاء الحارثی، ریاض.
ــــــــــ (1409ق)، العقل و فضله، به کوشش لطفی محمّد الصغیر، ریاض.
ــــــــــ (1413ق. ب)، الهواتف، به کوشش مصطفی عبدالقادر عطاء، بیروت.
ابن‌تیمیه‌، احمد بن عبدالحلیم (1400ق)، مجموعه‌یفتاوی‌...، قاهره‌.
ــــــــــ (1406ق)، منهاج السنة النبویة، به کوشش محمّد رشاد سالم، ریاض.
ابن حجر عسقلانی‌، احمد بن علی (1393ق)، المطالب‌ العالیة، به‌ کوشش‌ حبیب‌ الرحمان‌ اعظمی‌، کویت‌.
ابن‌شاهین، عمر بن احمد (1404ق)، تاریخ اسماء الثقات، به کوشش صبحی السامرائی، بیروت.
ابن‌عدی، عبدالله (1409ق)، الکامل، به کوشش یحیی مختار غزاوی، بیروت.
ابن‌عربی، محیی الدین محمّد بن علی (1293ق)، الفتوحاتالمکّیّة، بولاق.
ابن‌عساکر، علی بن حسن (1415ق)‌، تاریخ‌ مدینة دمشق‌، به کوشش علی شیری‌، بیروت، دمشق.
ابن‌قبه‌، محمّد بن عبدالرحمن (1390ق)، «نقض الاشهاد»، بخش‌هایی از کتاب ضمن کمال‏ الدین ابن‏بابویه‏، به‏ کوشش‏ على‏اکبر غفارى، تهران.
ابن‌مقفّع، عبدالله (1409ق)،  آثار ابن‏ المقفع، بیروت.
ابوحیان توحیدی، علی بن محمّد (1385ق)، البصائر و الذخائر، به کوشش ابراهیم الکیلانی.
ابوعبید آجری (1399ق)، سؤالات لابی داود، به کوشش محمّد علی قاسم العمری، مدینه.
ابوعلی‌ مسکویه‌، احمد بن محمّد (1398ق)، تهذیب الاخلاق، به کوشش حسن تمیم، بیروت.
ابونعیم‌ اصفهانی، احمد بن عبدالله (1351ق‌)، حلیة الاولیاء، قاهره‌.
ــــــــــ (1353ق)، ذکر اخبار اصبهان‌، به‌ کوشش‌ ددرینگ‌، لیدن‌.
ــــــــــ (1405ق)، الضعفاء، به کوشش فاروق حمادة، دار البیضاء.
احمد بن‌ حنبل‌ (1408ق)، العلل‌ و معرفة الرجال‌، به‌ کوشش‌ وصی‌الله‌ عباس‌، بیروت‌.
افنان، سهیل محسن (1363ش)، واژه نامه فلسفی، تهران.
«اندرز بهزاد فرخ پیروز» (1897ـ1913م)، متن اصلی ضمن متون پهلوی، به کوشش جاماسپ آسانا، بمبئی.
«اندرز بهزاد فرخ پیروز» (1371ش)، ترجمه احمد تفضّلی، ضمن هفتاد مقاله، به کوشش یحیی مهدوی و ایرج افشار، تهران.
بخاری، محمّد بن اسماعیل (1398ق)، التاریخ الکبیر، حیدرآباد دکن.
برجلانی، محمّد بن حسین (1412ق)، الکرم و الجود و سخاء النفوس، به کوشش عامر حسن صبری، بیروت.
برذعی، سعید بن عمرو ‍(1409ق)، سؤالات عن ابی زرعة الرازی، سعدی الهاشمی، منصوره.
پاکتچی، احمد (1377ش)، «اخلاق دینی»، ضمن دائرة المعارف بزرگ اسلامی، ج 7، تهران.
جوزجانی، ابراهیم بن یعقوب (1405ق)، احوال الرجال، به کوشش صبحی‌ البدری‌ السامرائی، بیروت.
حارث بن ابی اسامه (1413ق)، المسند، بازسازی بر اساس زوائد نور الدین هیثمی، به کوشش حسین احمد باکری، مدینه
حاکم نیشابوری، محمّد بن عبدالله (1404ق)، المدخل، به کوشش ربیع هادی المدخلی، بیروت.
حکیم‌ ترمذی، محمّد بن علی (1413ق)، نوادر الاصول‌، به کوشش عبدالرحمن عمیرة، بیروت.
خرده اوستا (1931م)، گزارش پورداود، بمبئی.
خطیب بغدادی، احمد بن علی (1349ق)، تاریخ بغداد، قاهره.
«خیم و خرد فرخ مرد» (1897ـ1913م)، متن اصلی ضمن متون پهلوی، به کوشش جاماسپ آسانا، بمبئی.
دارمی، عبدالله‌ بن عبدالرحمن (1349ق‌)، السنن‌،دمشق‌.
ذهبی، محمّد بن احمد (1382ق‌)، میزان‌ الاعتدال‌، به‌ کوشش‌ علی‌ محمّد بجاوی، قاهره.‌
رافعی‏، عبدالکریم بن محمّد (1405ق)، التّدوین فی اخبار قزوین‏، حیدرآباد دکن.
رودانی، محمّد بن سلیمان (1408ق‌)، صلة الخلف‌، به‌ کوشش‌ محمّد حجی‌، بیروت.‌
سمعانی، عبدالکریم بن محمّد (1408ق‌)‌، الانساب‌، به‌ کوشش‌ عبدالله‌ عمر بارودی، بیروت.‌
سهروردی، شهاب‌ الدین‌ یحیی (1355ش)، «حکمة الاشراق‌»، ضمن مجموعه‌ مصنفات‌ شیخ‌ اشراق‌، ج 2، به‌ کوشش‌ هنری کربن‌، تهران.  
شافعی، محمّد بن ادریس (1358ق)، الرسالة،به‏ کوشش‏ احمد محمّد شاکر، قاهره.
عقیلی، محمّد بن عمرو (1404ق)، الضعفاء، به کوشش عبدالمعطی امین قلعجی، بیروت.
غزالی، محمّد بن محمّد (1359ش)، احیاء علوم الدین، به کوشش حسین خدیوجم، تهران: انتشارات بنیاد فرهنگ ایران.
قاضی‌ عبدالجبار (1393ق)، «فضل‌ الاعتزال»، ضمن فضل‏ الاعتزال‏ و طبقات‏ المعتزلة، به‏ کوشش‏ فؤاد سید، تونس.
قرآن کریم.
کلینی، محمّد بن یعقوب (1377ق)، الکافی،به‏ کوشش‏ علی‌اکبر غفارى، تهران.
لالکائی، هبة الله بن حسن (1402ق)، اعتقاد اهل السنة، ریاض.
ــــــــــ (1412ق)، کرامات الاولیاء، ریاض.
مزی، یوسف بن عبدالرحمن (1400ق)، تهذیب الکمال، به کوشش بشار عواد معروف، بیروت.
مکّی، ابوطالب محمّد (1417ق)، قوت القلوب، به کوشش باسل عیون السود، بیروت.
مینوی خرد (1354ش)، ترجمه‌ی احمد تفضّلی، تهران.
یحیی بن معین (1399ق)، التاریخ، روایت دوری، به کوشش احمد محمّد نورسیف، مکّه.
Augustine st. (1968), City of God, Books VIII-XI, Tr. David S. Wiesen, in: The Loeb Classical Library, vol. III, Cambridge/ MA.
Danak-u Mainyo Khard (1913), ed. T.D. anklesaria, Bombay.
"The Nature and Wisdom of a Fortunate Man" (1932), Tr. J. C. Tarapore, in: Vijârishn i Chatrang, Bombay.
Plato (1991a), The Republic, tr. Benjamin Jowett, in: World's Greatest Classic Books, e-publication
 ــــــــــــ (1991b) 1991, Laws, tr. Benjamin Jowett, in: World's Greatest Classic Books, e-publication.
West, E.W. (1885a), "Dinā-iMinog-i Khirad ", in: Pahlavi Texts translated, vol. III, Sacred Books of the East,Oxford.
 ــــــــــــ (1885b), "Šikand-gumanig Vizar", in: Pahlavi Texts translated, vol. III, Sacred Books of the East,Oxford.
پژوهشنامه فلسفه دین (نامه حکمت)
دوره 1، شماره 1 - شماره پیاپی 1
اردیبهشت 1382
صفحه 153-171